Ηθη και εθιμα του τοπου μας

[ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΑ ΕΘΙΜΑ]

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΑ ΕΘΙΜΑ

 

Η σύγχρονη ζωή και οι νέοι τρόποι επικοινωνίας έχουν καταργήσει πολλά έθιμα των Χριστουγέννων. Κάποιοι,  επιμένουν να διατηρούν την παράδοση.

Χριστούγεννα, η πιο ωραία ημέρα του χρόνου. Το χαμόγελο επιβάλλει την κυριαρχία του, η καρδία του Εμπενίζερ Σκρουτζ, του κάθε Εμπενίζερ, μαλακώνει, η αγάπη κυριεύει τα πάντα, έστω και για ένα εικοσιτετράωρο.

Οι ημέρες του δωδεκαήμερου από παλιά θεωρούνταν ημέρες ανάπαυλας και χαράς. Και τα έθιμα έρχονται να στις υποδείξουν ότι είναι ανθρώπινη κι αναντικατάστατη η ανάγκη να αποκτήσουμε χαμένες ή χαλαρωμένες σχέσεις με αγαπημένα στις πρόσωπα και, πάνω από όλα, βιώνοντας τον άνθρωπο, να πετάξουμε, επιτέλους, στις μάσκες στις…

Χριστουγεννιάτικο δέντρο. Το στόλισμα του χριστουγεννιάτικου δέντρου είναι η ουσία των Χριστουγέννων. Το έθιμο στην Ελλάδα έχει ξενική προέλευση και το εισήγαγαν οι Βαυαροί. Για πρώτη φορά στολίστηκε δέντρο στα ανάκτορα του Όθωνα το 1833 και μετά στην Αθήνα. Από το Β’ παγκόσμιο πόλεμο και μετά το δέντρο με στις πολύχρωμες μπάλες μπήκε σε όλα τα ελληνικά σπίτια.

                                                                                               

Πρόδρομός του, το χριστόξυλο ή δωδεκαμερίτης ή σκαρκάνζαλος, ένα χοντρό ξύλο από αχλαδιά ή αγριοκερασιά. Τα αγκαθωτά δέντρα, κατά τη λαϊκή αντίληψη, απομακρύνουν τα δαιμονικά όντα, στις στις καλικάντζαρους. Οι πρόγονοί στις τοποθετούσαν το χριστόξυλο στο τζάκι του σπιτιού την παραμονή των Χριστουγέννων. Η στάχτη των ξύλων προφύλασσε το σπίτι και τα χωράφια από κάθε κακό. Το χριστόξυλο αντικαταστάθηκε από το χριστουγεννιάτικο δέντρο, το οποίο από τη Γερμανία εξαπλώθηκε και ρίζωσε και στις στις ευρωπαϊκές χώρες, για να ταξιδέψει στη συνέχεια στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.

Ωστόσο, ο καθηγητής την Χριστιανικής Αρχαιολογίας Κώστας Καλογύρης υποστήριξε ότι το έθιμο του δέντρου δεν έχει γερμανική προέλευση αλλά ανατολίτικη. Την άποψη του στηρίζει σε ένα συριακό κείμενο που υπάρχει σε χειρόγραφο στο Βρετανικό Μουσείο. Το κείμενο αναφέρεται σε έναν ναό που έχτισε το 1512 ο Αναστάσιος ο Ά στα βόρεια στις Συρίας και στον οποίο υπήρχαν δύο μεγάλα ορειχάλκινα δέντρα. Σύμφωνα με μια παράδοση, το στόλισμα του δέντρου καθιερώθηκε από τον Μαρτίνο Λούθηρο, ο οποίος, περπατώντας τη νύχτα στα δάση και βλέποντας τα χειμωνιάτικα αστέρια να λάμπουν μέσα στα κλαδιά, συνέλαβε την ιδέα στις τοποθέτησης στις φωτεινού δέντρου στο σπίτι του, που θα απεικόνιζε τον έναστρο ουρανό απ’ όπου ο Χριστός ήρθε στον κόσμο.

Χριστόψωμα. Εκτός από το χριστουγεννιάτικο δέντρο, οι νοικοκυρές φροντίζουν και για την παρασκευή των χριστόψωμων. Το έθιμο διατηρείται σε ελάχιστα μέρη στις Ελλάδας, κυρίως σε ορεινές περιοχές, αφού τα τσουρέκια βασιλεύουν σε πωλήσεις. Τα χριστόψωμα, σύμφωνα με τον καθηγητή Δημήτριο Λουκάτο, αποτελούν το βασικό ψωμί των Χριστουγέννων και το ευλογημένο, αφού αυτό θα στηρίξει τη ζωή του νοικοκύρη και στις οικογένειάς του.

Γαλοπούλα. Κύριο πιάτο την ήμερα των Χριστουγέννων είναι η γαλοπούλα, που έφτασε στην Ευρώπη από το Μεξικό το 1824 στις Ωστόσο, σε αρκετές περιοχές στις χώρας στις διατηρείται το έθιμο στις κοτόσουπας, και ιδιαίτερα στη Θεσσαλία. Παλαιότερα η κοτόσουπα αποτελούσε το κυρίως πιάτο που έτρωγαν οι Έλληνες όταν επέστρεφαν από την εκκλησία. Σήμερα η βρώση στις γαλοπούλας έγινε σύμβολο καλοπέρασης.

Βασιλόπιτα. Το κόψιμο στις βασιλόπιτας είναι από τα ελάχιστα αρχέγονα έθιμα που επιβιώνουν. Σύμφωνα με τον καθηγητή Δημήτρη Λουκάτο αποτελεί εξέλιξη του γνωστού και λαϊκού εθίμου στις πρωτοχρονιάτικης πίτας. Στην αρχαιότητα υπήρχε το έθιμο του εορταστικού άρτου, τον οποίο σε μεγάλες αγροτικές γιορτές οι αρχαίοι Έλληνες πρόσφεραν στις θεούς. Τέτοιες γιορτές ήταν τα Θαλύσια και τα Θεσμοφόρια. Χαρακτηριστικό στοιχείο στις βασιλόπιτας είναι ότι ο άνθρωπος δοκιμάζει την τύχη του με το κέρμα στις, προσπαθώντας να μαντέψει πώς θα του έρθουν τα πράγματα στη νέα χρονιά. Σε όποιον πέσει το φλουρί, στις θα είναι ο τυχερός και ευνοούμενος του νέου έτους!

Ο τζόγος. Την Πρωτοχρονιά συνηθίζουμε να παίζουμε χαρτιά είτε στα καζίνα είτε στα σπίτια στις. Η λέξη “τράπουλα” προέρχεται από την ιταλική trapola, που σημαίνει παγίδα, δόλο. Τα μεσαιωνικά χρόνια με τη λέξη αυτή ονόμαζαν τη δέσμη με τα παιγνιόχαρτα. Τα χαρτιά τα γνώρισε η Ευρώπη από στις ανατολικούς λαούς. Τα έφεραν οι Άραβες με στις κατακτήσεις στις στην Ισπανία. Στην Ανατολή διεκδικούν την πατρότητα οι Βραχμάνοι, οι Κινέζοι και οι Αιγύπτιοι. Οι Ιταλοί άρχοντες, στις, ήταν εκείνοι που τα αγάπησαν ιδιαίτερα. Το παιχνίδι γίνεται είτε με μαντική είτε με μαγική διάθεση. Γι’ αυτό ο κάθε παίχτης προσπαθεί να κερδίσει όλο τον χρόνο.

Ξέφωτα. Η γιορτή των Θεοφανίων είναι μία από στις λαμπρότερες του έτους, καθώς γιορτάζεται στην αρχή στις στις χρονιάς. Τη μέρα αυτή ολοκληρώνεται το δωδεκαήμερο. Την πρώτη μαρτυρία γι’ αυτήν την γιορτή στις την δίνει ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς στις αρχές των μεταχριστιανικών χρόνων. Στην αρχαία Ελλάδα γιορτάζονται τα “Θεοφάνια” στην αρχή στις άνοιξης στις Δελφούς.

Ο λαός ονομάζει τα Θεοφάνια και “φώτα ολόφωτα”, “ξέφωτα”, και “φωτόγεννα”, επειδή τότε φωτίζεται ο κόσμος και αγιάζονται τα νερά. Στις εκκλησίες ψάλλετε το “Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου Σου…”. Κατόπιν οι πιστοί παρακολουθούν τη ρίψη του σταυρού στη θάλασσα, στον ποταμό ή σε δεξαμενή, όταν δεν βρίσκονται κοντά σε παραθαλάσσιο ή παραποτάμιο μέρος. Έπειτα οι κολυμβητές πέφτουν στα νερά για να πιάσουν τον σταυρό, τον οποίο παλαιότερα περιέφεραν στα σπίτια.

Αυτές στις ημέρες στη Δράμα οι πιστοί μεταμφιέζονται και φορούν μάσκες με τρομακτική όψη. Φέρουν κουδούνια και περιφέρονται στο χωριό κάνοντας εκκωφαντικούς θορύβους. Είναι τα περίφημα ροκατζάρια, ένα έθιμο που συμβολίζει τον καθαρμό και την εκδίωξη των δαιμονικών όντων και των κακοποιών στοιχείων του δωδεκαήμερου.

“Οι έξω από δω”. Είναι οι γνωστοί σε όλους στις καλικάντζαροι. Πρόκειται για δαιμονικές μορφές που ζουν στα έγκατα στις Γης και κατά τη διάρκεια στις χρονιάς πριονίζουν το δέντρο στις Γης για να γκρεμίσουν τον κόσμο. Το δωδεκαήμερο ανεβαίνουν πάνω για να πειράξουν και να μοιάσουν στις ανθρώπους. Η ονομασία στις προέρχεται από το επίθετο “καλός” και από το “κάνθαρος”. Ο λαϊκός άνθρωπος φανταζόταν στις καλικάντζαρους τριχωτούς με μορφή τράγου που σύχναζαν στα τρίστρατα. Στις εξευμένιζαν καίγοντας αλάτι ή κρεμώντας πίσω από την πόρτα κατωσάγονο ή πανωσάγονο χοίρου. Οι καλικάντζαροι εξαφανίζονταν τα Φώτα με τον αγιασμό των νερών.

Τα κάλαντα. Και ποιος δεν έχει τραγουδήσει τα κάλαντα όταν ήταν παιδί! Κάλαντα, “αι διαβατήριαι επωδαί” κατά στις λαογράφους. Τα φιλοδωρήματα που δίνουμε είναι ένα είδος εξαγοράς των ευχών που στις λένε τα παιδιά. Τα κάλαντα είναι μια πράξη τελετουργική, η οποία –σύμφωνα με τη λαϊκή αντίληψη- έχει αποτέλεσμα την ευημερία.

Κάρτες. Οι χριστουγεννιάτικες και πρωτοχρονιάτικες κάρτες, οι οποίες λειτουργούν ως επικοινωνιακοί αγγελιοφόροι χριστουγεννιάτικων και πρωτοχρονιάτικων μηνυμάτων, αποτελούν αναπόσπαστο συμπλήρωμα των εορτών. Στις κάρτες απεικονίζονται κατά κύριο λόγο η γέννηση του Χριστού με τη φάτνη, οι τρεις μάγοι με τα δώρα, άγγελοι και αστέρια…Το στερεότυπο ευχετικό μικροκείμενο των καρτών είναι “Καλά Χριστούγεννα και Ευτυχισμένος ο καινούριος χρόνος”.

Η χριστουγεννιάτικη κάρτα θεωρείται ότι είναι αγγλική επινόηση. Την πατρότητά στις διεκδικεί αρχικά ο Γουίλιαμ Έντλεϊ, ο οποίος φέρεται ως ο σχεδιαστής στις πρώτης κάρτας το 1842, που είναι σήμερα έκθεμα του Βρετανικού Μουσείο. Μερικά χρόνια αργότερα η μόδα στις κάρτας έφτασε στην Αμερική, στην Αυστραλία, στη Νέα Ζηλανδία. Η Δανία θεωρείται ότι είναι η πιο φημισμένη χώρα στις πωλήσεις των καρτών. Διακινεί κάθε χρόνο 50.000.000 κάρτες. Στην Ελλάδα οι κάρτες παρουσιάστηκαν στις αρχές του 20ού αιώνα από Έλληνες μετανάστες στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και στην Αυστραλία.

[Πρωτοχρονιά]

Πρωτοχρονιά
Στα όμορφα Επτάνησα, ανάμεσα στο Ιόνιο πέλαγος και την Αδριατική θάλασσα, χαίρονται με ξεχωριστό τρόπο τις ημέρες του Δωδεκαημέρου. Οι άνθρωποι γιορτάζουν πηγαίνοντας στην εκκλησία, τρώγοντας, πίνοντας, τραγουδώντας αλλά και κάνοντας αστεία ο ένας στον άλλο.

Οι Κολώνιες:
Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς το βράδυ οι κάτοικοι της πόλης γεμάτοι χαρά για τον ερχομό του Νέου Χρόνου κατεβαίνουν στο δρόμο κρατώντας μπουκάλια με κολώνια και ραίνουν ο ένας τον άλλο τραγουδώντας:
Ήρθαμε με ρόδα και με ανθούς
να σας ειπούμε Χρόνους Πολλούς.
Και η τελευταία ευχή του χρόνου που ανταλλάσσουν είναι "Καλή Αποκοπή" δηλαδή "με το καλό να αποχωριστούμε τον παλιό το χρόνο".
"Πάλιν ακούσατε άρχοντες
πάλι να σας ειπούμε
Ότι και αύριο εστί
ανάγκη να χαρούμε
και να πανηγυρίζομεν
περιτομήν Κυρίου,
την εορτήν του Μάκαρος
Μεγάλου Βασιλείου".

"Οι παλιοί Αθηναίοι περίμεναν τον Άη Βασίλη από το βράδυ της παραμονής με ολάνοιχτες τις πόρτες των σπιτιών τους και επειδή σύμφωνα με την παράδοση, θα ήταν... κουρασμένος και πεινασμένος από το μακρινό ταξίδι του, έστρωναν ένα μεγάλο τραπέζι και το φόρτωναν με τα πιο εκλεκτά γλυκίσματα και φαγητά για να τον φιλοξενήσουν... γύρω από το τραπέζι αυτό μαζευόταν το βράδυ της παραμονής όλη η οικογένεια και περίμενε για ν' αρχίσει το φαγοπότι. ..... Τα μεσάνυχτα έσβηναν τις λάμπες τους κι έδιωχναν με γιουχαΐσματα τον παλιό χρόνο, πετώντας πίσω του(!) στο δρόμο ένα παλιοπάπουτσο. ‘’

Το έθιμο του ροδιού της πρωτοχρονιάς διατηρείται και σήμερα. Την ώρα που αλλάζει ο χρόνος στην εξώπορτα του σπιτιού πετάνε και σπάνε ένα ρόδι και μπαίνουν μέσα στο σπίτι με το δεξί πόδι κάνοντας το ποδαρικό, ώστε ο καινούργιος χρόνος να τα φέρει όλα δεξιά, καλότυχα.

Τα παιδιά κρεμούν, την παραμονή της πρωτοχρονιάς, τα παπούτσια και τις κάλτσες τους στα παράθυρα ή στο τζάκι περιμένοντας να περάσει ο Άη Βασίλης να τα γεμίσει δώρα.

Στις Κυκλάδες θεωρούν καλό οιωνό να φυσάει βοριάς την πρωτοχρονιά. Επίσης θεωρούν καλό σημάδι αν έρθει στην αυλή τους περιστέρι τη μέρα αυτή. Αν όμως πετάξει πάνω από το σπιτικό τους κοράκι τους βάζει σε σκέψεις μελαγχολικές ότι τάχα τους περιμένουν συμφορές..

Σε μερικά χωριά όταν πλένονται το πρωί της Πρωτοχρονιάς αγγίζουν το πρόσωπό τους μ' ένα κομμάτι σίδερο, για να είναι όλο το χρόνο... "σιδερένιοι".

Με την Πρωτοχρονιά είναι συνδεδεμένες και πολλές προλήψεις. Τη μέρα αυτή αποφεύγουν να πληρώνουν χρέος, να δανείσουν λεφτά, να δουλέψουν ή να δώσουν φωτιά. Όλα αυτά ξεκινούν από την προληπτική σκέψη: ό,τι κάνει και πάθει κανείς αυτή τη μέρα θα εξακολουθεί να συμβαίνει όλο το χρόνο !

Το ρόδι

"Χίλιοι μύριοι καλογέροι σ' ένα ράσο τυλιγμένοι"
Τι είναι;

Το ρόδι είναι σύμβολο αφθονίας, γονιμότητας και καλής τύχης. Σε πολλά μέρη της Ελλάδας κρεμούσαν στο κάθε σπίτι, από το φθινόπωρο, ένα ρόδι. Μετά τη Μεγάλη Λειτουργία της Πρωτοχρονιάς το πετούσαν με δύναμη στο κατώφλι για να σπάσει σε χίλια κομμάτια κι έλεγαν:

"Χρόνια Πολλά! Ευτυχισμένος ο καινούριος χρόνος!"

 

                                     

 

Βαρακλής Νίκος

Θέση : Σε όλη την Ινδία
Χρόνος: 25η Δεκεμβρίου
Σημασία: Επέτειος γέννησης του Ιησού Χριστού.

Τα Χριστούγεννα, η επέτειος γέννησης του Ιησού Χριστού, γιορτάζονται στην Ινδία με τη μεγάλη ζέση σε όλη την Ινδία από τους Χριστιανούς. Αφορά στις 25 Δεκεμβρίου.

Οι άνθρωποι διακοσμούν τα σπίτια τους, κάθετα χριστουγεννιάτικα δέντρα με τους κλάδους κρεμασμένος με τα δώρα και τις διακοσμήσεις, κάνετε τα παχνιά με τους αριθμούς του μωρού Ιησούς, μητέρα Mary, Joseph, οι τρεις βασιλιάδες που έρχονται να επισκεφτούν τα αγόρια μωρών και ποιμένων και τα κοπάδια τους που βόσκουν γύρω από την απεικόνιση των σκηνών της γέννησης του Ιησού στη Βίβλο. Διακοσμούν το χριστουγεννιάτικο δέντρο, κρεμούν τα αστέρια και τα φωτίζουν. Οι εορτασμοί αρχίζουν στο 24$ο βράδυ με το τραγούδι κάλαντων και τα σπίτια επίσκεψης Αγιου Βασίλη. Υπάρχει μια μέση μάζα νύχτας που ακολουθείται με των κουδουνιών εκκλησιών για να αναγγείλει μέσα την ημέρα των Χριστουγέννων. την ημέρα Χριστουγέννων, οι άνθρωποι απολαμβάνουν ένα πολυτελές μεσημεριανό γεύμα Χριστουγέννων. Τα κέικ και το κρασί Χριστουγέννων εξυπηρετούνται στους επισκέπτες και ανταλλάσσονται ως δώρα μεταξύ των φίλων και των συγγενών.

Οι εορτασμοί Χριστουγέννων ποικίλλουν στα διαφορετικά μέρη της Ινδίας. Σε μερικούς μέρη, μικρούς oil-burning λαμπτήρες αργίλου, τα φύλλα μάγκο κ.λπ... χρησιμοποιούνται ως διακοσμήσεις Χριστουγέννων και τα δέντρα μάγκο και μπανανών είναι διακοσμημένα. Όλες οι μεγάλες ινδικές πόλεις φορούν ένα εορταστικό βλέμμα. Τα καταστήματα και bazaars είναι διακοσμημένα για την περίπτωση και προσφέρουν τις ελκυστικές συμφωνίες.

Το τραγούδι της Carol, τα παίρνω- togethers και η ανταλλαγή των δώρων ενισχύουν το πνεύμα Χριστουγέννων. Τα συμβαλλόμενα μέρη Χριστουγέννων προωθούν από τους εορτασμούς για το νέο έτος, διατηρώντας κατά συνέπεια την εορταστική διάθεση για τουλάχιστον μια εβδομάδα.

Τι ωραία πραγματάκια μας γράφεις Λινάκι (δεν έχω προλάβει να τα διαβάσω όλα αλλά μια ματιά που έριξα είναι σούπερ) μπαίνει στα αγαπημένα ήδη το θέμα  Μπράβο κορίτσια

Το Χριστόψωμο…

Το «ψωμί του Χριστού» το έφτιαχνε, την παραμονή των Χριστουγέννων, η νοικοκυρά με ιδιαίτερη ευλάβεια και με ειδική μαγιά (από ξερό βασιλικό κ.λ.π.).
Απαραίτητος επάνω, χαραγμένος ο σταυρός. Γύρω - γύρω διάφορα διακοσμητικά σκαλιστά στο ζυμάρι ή πρόσθετα στολίδια. Αυτά τόνιζαν το σκοπό του χριστόψωμου και εξέφραζαν τις διάφορες πεποιθήσεις των πιστών.

Την ημέρα του Χριστού, ο νοικοκύρης έπαιρνε το χριστόψωμο, το σταύρωνε, το έκοβε και το μοίραζε σ’ όλη την οικογένειά του και σε όσους παρευρίσκονταν στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι. (Μερικοί εδώ βλέπουν ένα συμβολισμό της Θείας κοινωνίας. Όπως ο Χριστός έδωσε τον άρτον της ζωής σε όλη την ανθρώπινη οικογένειά του...).

Γύρω από το χριστόψωμο υπάρχουν και άλλες παραδόσεις. Αναφέρονται στην ενότητα της Εκκλησίας και των λαών, με συμβολικό πρότυπο την ένωση των κόκκων του σίτου σ΄ ένα ψωμί. Οι λαοί κάποτε θα ενωθούν μ’ ένα ποιμένα, το Χριστό.

(Από το βιβλίο «Ήθη, έθιμα και… άλλα» του Τιμόθεου Κ. Κιλίφη)

 

…στη Μάνη

Κάθε οικογένεια στο φούρνο του σπιτιού «ρίχνει» τα χριστόψωμα, για να τα κόψει στο τραπέζι των Χριστουγέννων ο οικοδεσπότης σταυρώνοντάς τα, και ευχόμενος «Χρόνια πολλά και του χρόνου». Τα χριστόψωμα κατασκευάζονται όπως το ψωμί, μόνο που στολίζονται με σταυρούς και ποικίλα στολίδια ανάλογα με την καλαισθησία της νοικοκυράς.

(Από το περιοδικό «Αδούλωτη Μάνη»)

 

…στη Σπάρτη

Στη Σπάρτη, σε κάθε σπίτι, δυο τρεις μέρες πριν, ζυμώνουν 1 – 15 καρβέλια ψωμί. Το ένα, που το τρώνε ανήμερα των Χριστουγέννων, είναι το ψωμί του Χριστού και το πλάθουν σε σχήμα σταυρού από ζύμη. Τα’ άλλα χριστόψωμα τα κάνουν με μύγδαλα και καρύδια.

(Από το περιοδικό «Ουράνιο Τόξο»)

 

…στους Σαρακατσάνους

Οι Σαρακατσάνοι τσοπάνηδες φτιάχνουν δύο χριστόψωμα. Το πρώτο, το καλύτερο και με τα πιο πολλά κεντίδια, είναι για το Χριστό «για να τους φυλάει και να τους βλογάει». Πάνω του σκαλίζουν ένα μεγάλο σταυρό – φεγγάρι με πέντε λουλούδια.

Το δεύτερο, η τρανή Χριστοκουλούρα ή Ψωμί του Χριστού, είναι για τα πρόβατα. Έτσι τα τιμά ο βοσκός και τα βλογά ο Χριστός. Στη Χριστοκουλούρα παριστάνεται με ζύμη, όλη η ζωή της στάνης, δηλαδή η μάντρα, τα πρόβατα, οι βοσκοί κ.λ.π.

(Από το περιοδικό «Ουράνιο Τόξο»)

 

 

…στην Κεφαλονιά

Χαρακτηριστική είναι μια κεφαλλονίτικη συνήθεια. Όλο το σόι συγκεντρώνεται στο σπίτι του πιο ηλικιωμένου. Στο πάτωμα τοποθετούν τρία δαυλιά «χιαστί» και πάνω τους βάνουν την «κουλούρα».

Όλοι κάνουν ένα κλοιό γύρω ακουμπώντας καθένας με το δεξί του χέρι την κουλούρα. Ύστερα ο νοικοκύρης ψάλλει το «Η γέννησή σου Χριστέ ο Θεός…» και ρίχνει λάδι στα δαυλιά, βάζοντάς τα στη φωτιά. Μετά κόβει την κουλούρα, τη μοιράζει και δειπνούν όλοι μαζί.

(Από το περιοδικό «Ουράνιο Τόξο»)

 

…στην Κρήτη

Το χριστουγεννιάτικο ψωμί το φτιάχνουν οι γυναίκες με ιδιαίτερη φροντίδα και υπομονή. Η ετοιμασία του είναι ολόκληρη ιεροτελεστία: χρησιμοποιούν ακριβά υλικά, ψιλοκοσκινισμένο αλεύρι, ροδόνερο, μέλι, σουσάμι, κανέλα, γαρίφαλα και καθώς ζυμώνουν λένε:  "Ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει."

Όταν πλάσουν το ζυμάρι, παίρνουν τη μισή ζύμη και φτιάχνουν μια κουλούρα, ενώ με την υπόλοιπη φτιάχνουν ένα σταυρό με λωρίδες και τον τοποθετούν πάνω στο ψωμί. Στο κέντρο βάζουν ένα άσπαστο καρύδι και στην υπόλοιπη επιφάνεια σχεδιάζουν σχήματα με το μαχαίρι ή με το πιρούνι, όπως λουλούδια , φύλλα, καρπούς, πουλάκια.

Για το χριστουγεννιάτικο τραπέζι, το Χριστόψωμο είναι ευλογημένο ψωμί. Το κόβουν ανήμερα τα Χριστούγεννα, ανταλλάσσοντας πολλές ευχές.

(Από το ηλεκτρονικό περιοδικό «Παπάκι»)

 

Οι μωμόγεροι, έθιμο της Βόρειας Ελλάδας

Η λαϊκή φαντασία οργιάζει στην κυριολεξία σχετικά με τους Καλικάντζαρους, που βρίσκουν την ευκαιρία να αλωνίσουν τον κόσμο από τα Χριστούγεννα μέχρι τα Φώτα, τότε δηλαδή που τα νερά είναι «αβάφτιστα». Η όψη τους τρομακτική, οι σκανδαλιές τους απερίγραπτες και ο μεγάλος φόβος τους η φωτιά.

Στις περιοχές της Μακεδονίας, Θράκης και Θεσσαλίας εμφανίζεται το έθιμο των μεταμφιέσεων, που φαίνεται πως έχει σχέση με τους καλικάντζαρους. Οι μεταμφιεσμένοι, που λέγονται Μωμόγεροι, Ρογκάτσια ή Ρογκατσάρια, φοράνε τομάρια ζώων (λύκων, τράγων κλπ) ή ντύνονται με στολές ανθρώπων οπλισμένων με σπαθιά. Γυρίζουν στο χωριό τους ή στα γειτονικά χωριά, τραγουδούν και μαζεύουν δώρα. Άμα συναντηθούν δυο παρέες, κάνουν ψευτοπόλεμο μεταξύ τους, ώσπου η μία ομάδα να νικήσει και η άλλη να δηλώσει υποταγή.

(Από το ηλεκτρονικό περιοδικό «Παπάκι»)

 

Τα Ραγκουτσάρια (Καστοριά)

Μέσ’ την καρδιά του χειμώνα και κατά τη διάρκεια των τελευταίων ωρών του δωδεκαήμερου, η πόλη της Καστοριάς παραδίνεται σ’ ένα μοναδικό τριήμερο γλέντι χαράς και ξεφαντώματος, που γεννιέται αυθόρμητα μέσα στις αμέτρητες παρέες των μικρών και μεγάλων που παίρνουν μέρος.

Στις 6, 7 και 8 Ιανουαρίου, οι δρόμοι και τα σοκάκια της πόλης σφύζουν από τις συντροφιές των ραγκουτσάρηδων (μεταμφιεσμένων), που χαίρονται, γλεντούν και χορεύουν στο ρυθμό της ξεγνοιασιάς, σκορπώντας ολόγυρα χαρά και κέφι.

Όλοι οι κάτοικοι της πόλης παραδίνονται σ’ ένα ξεχωριστό Διονυσιακό ξεφάντωμα, με τη συνοδεία των λαϊκών οργάνων που παιανίζουν όλα τα παραδοσιακά μουσικά ακούσματα της περιοχής. Πρόκειται για πανάρχαιες συνήθειες, η προέλευση των οποίων χάνεται μέσα στο χρόνο.

Παρά τις δυσκολίες που συνάντησαν σε μια μακροχρόνια διαδρομή, πολλά από τα στοιχεία αυτών των λατρευτικών εκδηλώσεων, που είναι γνωστές από τα ελληνορωμαϊκά χρόνια, κατάφεραν να διατηρηθούν και να φτάσουν μέσω του Βυζαντίου και της Τουρκοκρατίας έως τις μέρες μας.

(Από την ιστοσελίδα του δήμου Καστοριάς)

 

Τσιτσί (Τυχερό Έβρου)

Τα "τσιτσί" συνδέονται με τον ερχομό των καλικάντζαρων στον επάνω κόσμο και παρομοιάζονται με πολύ μεγάλες γάτες, οι οποίες εμφανίζονται το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων και προκαλούν ζημιές σε όσα σπίτια δεν προσφέρουν λεφτά, όταν χτυπούν στους τοίχους τους. Ανήμερα τα Χριστούγεννα χτυπούν οι καμπάνες σημαίνοντας το τέλος της κυριαρχίας αυτών των πλασμάτων, ενώ τα παιδιά του χωριού περιφέρονται με το τσατάλ, βέργα με διχάλα στο ένα άκρο της, και ένα ταψί στο οποίο συγκεντρώνουν τα κεράσματα και τραγουδούν "Τσιτσί κολουντρί χάπε ντέρε σε ιγκούδιν" (δηλαδή: Τσιτσί κολουντρί ανοίξτε την πόρτα, γιατί ξημέρωσε). Στο παρελθόν, εκείνοι που δεν άνοιγαν την πόρτα τους τιμωρούνταν παραδειγματικά με τη μεταφορά κάποιου αντικειμένου από την αυλή τους στο δρόμο ή στην πλατεία του χωριού. Σήμερα η σκανταλιά έχει μεγαλύτερη σημασία από αυτό καθαυτό το κέρασμα.

(Από την ιστοσελίδα www.in.gr Αγροτουρισμός)

 

Τα καρκατζόλια στα χωριά της Έξω Μάνης
«Τις λιγοστές ώρες που μέναμε το βράδυ στο μαγερειό, κοντά στην αναμμένη φωτογονία, πνιγμένοι στον καπνό, ακούγαμε τις κυράδες μας, να μας λένε για τα καρκατζόλια (καλλικαντζάρους), που ήταν λέει κάτι μαγαρισμένα δαιμονικά. Όλο το χρόνο ζούσαν κάτω από τη Γη και προσπαθούσαν να κόψουν το τεράστιο δέντρο που την κράταγε με όλες τις πολιτείες και τα Χωριά της. Ήθελαν να την δουν να γκρεμίζεται στο χάος και να γελάνε. Παραμονές όμως Χριστουγέννων άφηναν το κόψιμο του δέντρου και ανέβαιναν πάνω στη Γη, για να πειράξουν τους ανθρώπους, γιορτές μέρες που έρχονταν, μαγαρίζοντας τα φαγητά και τα γλυκά τους. Έμεναν μέχρι την Πρωτάγιαση, που αγιάζονταν τα νερά. Τότε έλεγαν γεμάτα τρόμο: "Φύγετε να φύγουμε, γιατί έρχετ' ο τουρλόπαπας με την αγιαστούρα του και με τη βρεχτούρα του", και έφευγαν. Στο μεταξύ το μισοκομμένο δέντρο είχε θρέψει, και οι κουτούτσικοι καλλικάντζαροι πολέμαγαν πάλι από την αρχή και πάλι το άφηναν μισοκομμένο τα ερχόμενα Χριστούγεννα. Έτσι η γη έμενε και θα μένει στη θέση της.» 

(Από το περιοδικό «Μάνη, χθες, σήμερα, αύριο»)

 

Τα Τσιλικρωτά (Δυτική Μάνη)
Και στη Μάνη ακούγονται δοξασίες για τα δαιμονικά και άλλα υπερφυσικά όντα, που βγαίνουν τα δωδεκαήμερα από του Χριστού ως τα Φώτα. Πρόκειται για τους Καλικάντζαρους. Πολλοί λαογράφοι υποστηρίζουν πως είναι οι Καλικάντζαροι απόγονοι του τραγοπόδη θεού Πάνα ή των Σατύρων, που πηδήσανε από την μυθολογία στη χριστιανική ζωή. Ο πατέρας της Ελληνικής Λαογραφίας Νικ. Γ. Πολίτης στις «Παραδόσεις» του αναφέρεται σε Λυκοκατζαραίους, Σκαλικαντζέρια, Καρκαντζέλια, Κωλοβελώνηδες, Πλανηταρούδια, Κάηδες, Παγανά. Στην περιοχή της Αντρούβιτσας (Δ. Μάνη) ονομάζουν τους Καλικάντζαρους Τσιλικρωτά. Ο Πασαγιάννης στο ομώνυμο χριστουγεννιάτικο διήγημά του αναφέρεται με ένα χαριτωμένο τρόπο σε θρύλους για τα ξωτικά αυτά.

Τους Καλικάντζαρους που μπαίνουν στα σπίτια από τις καπνοδόχους, γιατί τους προσελκύει η μυρωδιά του λαδιού από τις τηγανίδες, ο λαός τους έχει πλάσει ψηλούς, μαυριδερούς, ισχνούς, άσχημους με κόκκινα άγρια μάτια και τριχωτό όλο το σώμα.

Θεωρούνται «μαγαρισμένοι» και σιχαμεροί, κάνουν ζημιές όπως: σβήνουν τη φωτιά, μαγαρίζουν τα εδέσματα, παρενοχλούν τους ανθρώπους, κυρίως τα παιδιά και τις γριές και χοροπηδάνε στους δρόμους. Τρώνε βατράχους, χελώνες, φίδια, σκουλήκια κ.ά. Οι άνθρωποι προσπαθούν να εξολοθρεύσουν τις βλαπτικές τους ενέργειες με εξορκισμούς ή προσφορά γλυκισμάτων, τηγανίδων κ.τ.λ. Ο μεγάλος τους φόβος είναι ο αγιασμός.

Στη Μάνη ακούγονται και στην εποχή μας κάποια λαϊκά στιχουργήματα για τους Καλικάντζαρους:

Αρορίτες είμαστε,
αραρά γυρεύουμε
τηγανίδες θέλομε
τα παιδιά τα παίρνουμε
ή το (γ)κούρο ή τη (γ)κότα
ή θα σπάσαμε τη (μ)πόρτα.

Φοβούνται τον αγιασμό, γιατί, όποιος βραχεί με αγιασμένο νερό, αφανίζεται. Όταν βλέπουν τον παπά που αγιάζει, τρέχουν φωνάζοντας:

Φεύγετε να φεύγουμε
τι έφτασε ο σκυλόπαπας
με την αγιαστούρα του

(Από το περιοδικό «Αδούλωτη Μάνη»)

 

Τα καρακατζόλια (Κρήτη)

Η κρητική άποψη για τα καρακατζόλια είναι ότι τα παιδιά που γεννιούνται την ημέρα τω Χριστουγέννω (άρα έχουνε συλληφθεί την ημέρα του Ευαγγελισμού, που καλό είναι, από σεβασμό στην Παναγία, να αποφεύγει κανείς την ερωτική πράξη) μεταμορφώνονται σε καρακατζόληδες κάθε χρόνο την παραμονή των Χριστουγέννων και, την ημέρα τ’ Αγιασμού (όπου ο καθαγιασμός της φύσης διώχνει όλα τα κακά –αρχαία δοξασία κι αυτό), ξαναγίνονται άνθρωποι –αυτό συνεχίζεται κι όταν μεγαλώνουν.

(Από το περιοδικό του Ρεθύμνου «Πολιτεία»)

 

 
 
 
 

 

ΙΣΤΟΡΙΟΥΛΕΣ
ΤΗ ΝΥΧΤΑ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ

Της Άννας Αντωνιάδου

Η Σοφία και η Πηνελόπη, δυο αδερφές, βγήκαν τη νύχτα της Πρωτοχρονιάς στην αυλή του σπιτιού τους να φτιάξουν ένα χιονάνθρωπο, για να υποδεχτούν τον Αϊ Βασίλη.

Άρχισαν λοιπόν να τον φτιάχνουν. Πρώτα έκαναν τρεις χιονόμπαλες τη μια πιο μεγάλη από την άλλη και τις ένωσαν, πήραν δύο ξύλα και τα έβαλαν για χέρια, πήραν δύο καρβουνάκια και τα έβαλαν σαν μάτια, έβαλαν και ένα καρότο για μύτη. Ακόμα σχεδίασαν κι ένα στόμα. Η Σοφία έβγαλε το κασκόλ και το σκούφο της και τα φόρεσε στο χιονάνθρωπο. Τώρα ήταν έτοιμος.

Εκείνη τη στιγμή άλλαζε ο χρόνος και μια τρανταχτή φωνή ακούστηκε: «ΧΑ, ΧΑ, ΧΑ, ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΟΣ Ο ΚΑΙΝΟΥΡΙΟΣ ΧΡΟΝΟΣ».

 




ΤΟ ΔΩΡΟ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ
Του Πρόδρομου Γιαπράκη
Το βράδυ της Πρωτοχρονιάς ο Αϊ Βασίλης θα μου έφερνε το δώρο μου. Όταν του έστειλα το γράμμα μου, του είχα ζητήσει να μου φέρει ένα αμαξάκι, γιατί έκανα συλλογή.

Το βράδυ σηκώθηκα, για να δω αν το είχε φέρει, και τι να δω; Ένα καλικαντζαράκι πήρε τα δώρα κάτω από το δέντρο κι έφυγε. Στενοχωρήθηκα πάρα πολύ και το υπόλοιπο βράδυ δεν μπόρεσα να κοιμηθώ.

Το πρωί ο μπαμπάς μου, για να μη στενοχωριέμαι, πήγε και μου πήρε ένα άλλο και το έβαλε κάτω από το δέντρο. Όταν πήγα στο σαλόνι, χάρηκα πολύ και νόμιζα ότι έγινε θαύμα. Έτσι έφυγε πια η στενοχώρια μου και γι’ αυτό θα μου μείνει αξέχαστη αυτή η Πρωτοχρονιά. 

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΣΤΗ ΦΤΩΧΟΓΕΙΤΟΝΙΑ

Της Κατερίνας Παναούση

Είναι παραμονή Χριστουγέννων και το χιόνι πέφτει πυκνό. Κοιτάζω έξω απ’ το παράθυρό μου. Είναι τόσο όμορφο το κάτασπρο τοπίο. Μέσα κάνει ζέστη κι εγώ σκέφτομαι ότι έξω κάνει πολύ κρύο. Τι να κάνουν οι φτωχές οικογένειες άραγε;

Μετά από λίγο ντύθηκα ζεστά και βγήκα να κάνω μια βόλτα. Χωρίς να το καταλάβω πήρα το δρόμο για τη φτωχογειτονιά της πόλης μας. Σκεφτόμουν πόσο δυστυχισμένοι και λυπημένοι θα είναι οι κάτοικοί της τώρα. Άρχισα να παρακαλάω το Χριστό: «Αυτές τις γιορτινές ημέρες να περάσουν όλοι καλά».

Όταν κόντεψα στα στενά δρομάκια της φτωχογειτονιάς, τα οποία ήτανε όλο λακκούβες γεμάτες νερό, τα μάτια μου έπεσαν σε ένα μικρό κοριτσάκι που έκλεγε. Η μητέρα του προσπαθούσε να το κάνει να σταματήσει λέγοντάς του κάτι. Τα μάτια του όμως συνέχιζαν να δακρύζουν. Τότε το άκουσα να ψιθυρίζει: «Μαμά κρυώνω και πεινάω».

Εγώ δεν άντεξα κι έφυγα τρέχοντας. Μπήκα στο σπίτι με βαριά καρδιά. Ο πατέρας μου με κοίταξε και κατάλαβε ότι κάτι με στενοχώρησε. Τότε άρπαξα την ευκαιρία και του είπα ό,τι είχα ακούσει στη φτωχογειτονιά. Ο πατέρας μου κατάλαβε τι ζητούσα σιωπηλά. «Πάμε στα μαγαζιά;» με ρώτησε. Η χαρά μου ήταν τόσο μεγάλη που θα δίναμε λίγη ευτυχία στη μικρούλα.

Μετά από λίγες ώρες πήγαμε στη φτωχογειτονιά. Θυμόμουν το σπιτάκι τους, γιατί ήταν το πιο μικρό. Χτυπήσαμε την πόρτα και περιμέναμε με αγωνία. Όταν άνοιξε, στην πόρτα ήταν η μικρούλα. Μας κοίταξε με απορία και φώναξε τη μητέρα της. Εγώ τότε έσκυψα και της έδωσα αυτό που κρατούσα. Την πιο όμορφη κούκλα που είδα ποτέ μου. Τα μάτια και το προσωπάκι της έλαμψαν από ευτυχία. Η μητέρα της κοίταζε κι αυτή όλο απορία. Ο πατέρας μου της εξήγησε και της ζήτησε να δεχτεί τα ψώνια που κάναμε. Η μητέρα του κοριτσιού μας ζήτησε να περάσουμε μέσα. Έκανε τόσο κρύο.

Μέσα σε λίγη ώρα μάθαμε πως το κοριτσάκι ήταν ορφανό από πατέρα και πως οι δυο τους ήταν μόνες στον κόσμο. Η μητέρα της έψαχνε δουλειά, αλλά ήταν πολύ δύσκολο να βρει. Ο πατέρας μου τότε έγραψε τη διεύθυνσή μας σ’ ένα χαρτάκι και της την έδωσε, για να ‘ρθουν να περάσουν μαζί μας τα Χριστούγεννα. Ευτυχώς δέχτηκαν.

Τις επόμενες μέρες ο πατέρας μου της είχε βρει ήδη μια δουλειά, για να μπορούν κι αυτοί να ζουν καλύτερα!

 



ΟΙ ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΙ
Του Κώστα Παπαδόπουλου

Σήμερα είναι Χριστούγεννα κι ο Βασιλάκης χαίρεται πολύ. Ο παππούς του όμως του είχε πει κάποτε μια ιστορία με καλικάντζαρους και από τότε κάθε Χριστούγεννα φοβάται.

Τα φετινά Χριστούγεννα ο Βασιλάκης πήγε βόλτα με τους γονείς και στο δρόμο τους συνάντησαν κάτι βρομερούς καλικάντζαρους. Ο Βασιλάκης τρομοκρατήθηκε. Ο μπαμπάς του προσπάθησε να τον καθησυχάσει, επειδή ήξερε ότι ήταν μεταμφιεσμένοι. Ο Βασιλάκης όμως πήγαινε καράτε κι έτσι έδειρε τους καλικάντζαρους. Πάνω στο ξύλο που έπεφτε έβγαλε την κουκούλα του μεταμφιεσμένου παιδιού και έτσι κατάλαβε το λάθος του.

Κατάλαβε κι ότι δεν υπάρχουν καλικάντζαροι. Έτσι από δω και πέρα δε θα τους φοβάται πια.

 


ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΑΪ ΒΑΣΙΛΗ
Της Παναγιώτας Παυλίδου
Την Πρωτοχρονιά ο Άγιος Βασίλης μας φέρνει τα δώρα. Όλα τα παιδιά τον περιμένουνε πώς και πώς και το όνειρό τους είναι να τον δούνε.

Την ημέρα όμως που ο Άγιος Βασίλης έπρεπε να πάει στα παιδιά, για να τους δώσει τα δώρα, πείνασε πάρα πολύ και έφαγε αφάνταστα υπερβολικά. Κάμποση ώρα μετά είπε να ξεκινήσει, γιατί είχε αργήσει πάρα πολύ. Απ’ ό,τι ξέρουμε ο Άγιος Βασίλης μπαίνει στα σπίτια από τις καμινάδες, αλλά δε χωρούσε, γιατί είχε φάει πολύ και φούσκωσε. Δεν ήξερε από πού αλλού να μπει, όχι πάντως από την πόρτα, γιατί ήταν κλειδωμένη.

Ήταν πάρα πολύ απογοητευμένος και αναγκάστηκε να στείλει τα ξωτικά του. Ευτυχώς που δεν ήταν τα παιδιά ξύπνια.

 

ΔΩΡΟ ΣΤΟ ΧΡΙΣΤΟ

Της Ελένης Χουκ – Αποστολοπούλου

Από το βιβλίο «Να τα πούμε; Να τα πείτε!»

Εδώ και πολλά χρόνια ο κόσμος γιόρταζε τα Χριστούγεννα με περισσότερη κατάνυξη. Σ’ ένα μακρινό χωριό, λοιπόν, ο παπάς έκανε κάθε χρόνο μια φάτνη στη μέση της εκκλησίας, την παραμονή των Χριστουγέννων.

Οι κάτοικοι πήγαιναν πρώτα πρώτα στην εκκλησία, για ν’ ακούσουν τη θεία λειτουργία, γονάτιζαν κι άναβαν το κεράκι τους μπροστά στη φάτνη. Κάθε κεράκι έπρεπε να σβήσει από μόνο του, λιώνοντας σιγά σιγά, γι’ αυτό γύρω από τη φάτνη ήταν αμέτρητα κεράκια, όσα και οι πιστοί, κι η εκκλησία λαμποκοπούσε κι έφεγγε σαν να ήταν ο ήλιος μέσα της. Όταν η λειτουργία τελείωνε, ο κόσμος πήγαινε στα γύρω κεντράκια, για να φάει και να πιει, να γλεντήσει τη χαρά του για τη γέννηση του Χριστού.

Οι χωριανοί άρχιζαν τις προετοιμασίες για τα Χριστούγεννα εβδομάδες πριν. Οι νοικοκυρές έψηναν κουλούρια, πίτες και γλυκά κι οι άντρες έβαφαν την πλατεία του χωριού, την εκκλησία και τα σπίτια τους. Ο παπάς με τα παιδιά του σχολείου και τους δασκάλους σκάλιζε τα ζώα της φάτνης στο ξύλο, τους τρεις μάγους, τους βοσκούς, το αστέρι, την Παναγία και το Χριστό.

Το βράδυ της παραμονής όλα ήταν έτοιμα κι οι άνθρωποι ντυμένοι τα καλά τους πήγαιναν στην εκκλησιά κι άφηναν μπροστά στη φάτνη ένα δώρο για το Χριστό, ό,τι μπορούσε ο καθένας.

Η Μαρία, που ήταν έξι χρονών, πήγαινε κι αυτή κάθε χρόνο με τους γονείς της στην εκκλησία κρατώντας το καλαθάκι με τα κουλούρια που είχε φτιάξει για το νεογέννητο Χριστό. Εκείνο το χρόνο, όμως, η μητέρα της αρρώστησε, κι ο πατέρας της ταξίδεψε σε μια μεγάλη πόλη για να βρει δουλειά και να τα βγάλει πέρα με τα φάρμακα και τα άλλα έξοδα. Ούτε δραχμή δεν τους περίσσευε, για ν’ αγοράσουν δώρο στο Χριστό.

Πώς να πάει στην εκκλησία η Μαρία με άδεια χέρια;

Την ώρα που χτύπησαν οι καμπάνες, η Μαρία μπήκε δειλά δειλά στην εκκλησία και κρύφτηκε πίσω από μια κολόνα. Δεν ήθελε να τη δει κανείς με τα χέρια αδειανά. Οι άλλοι προσκυνούσαν το Χριστό, άναβαν το κεράκι τους και του πρόσφεραν το δώρο τους.

Εκείνη γονάτισε κοιτάζοντας τη φάτνη από μακριά και ψιθύρισε:

-         Αχ, Παναγίτσα μου, φέτος δε θα έρθω στη λειτουργία. Δεν έχω να χαρίσω τίποτε στο παιδί σου που γεννήθηκε. Η μητέρα μου αρρώστησε. Δεν έχουμε καθόλου χρήματα. Θα το εξηγήσεις στο Χριστό γιατί δεν του έφερα δώρο;

Ο κόσμος είχε αρχίσει να ψάλλει μαζί με τον παπά το «Χριστός γεννάται σήμερον». Τα μάτια της Μαρίας θόλωσαν από τα δάκρυα, βγήκε από την κρυψώνα της κι έτρεξε προς το σπίτι της. Δεν είχε κάνει ούτε τρία βήματα, όταν άκουσε πίσω της μια φωνή να τη ρωτάει:

-         Γιατί κλαις, κοριτσάκι μου, μια τέτοια χαρούμενη μέρα;

Ήταν μια γριούλα με γλυκό πρόσωπο και μάτια γεμάτα καλοσύνη.

-         Κλαίω, γιαγιάκα, γιατί δε μου περισσεύει ούτε μια δεκάρα, για ν’ αγοράσω ένα δώρο στο Χριστό.

-         Γι’ αυτό κλαις, Μαρία; Ο Χριστός ευχαριστιέται και μόνο που τον σκέφτεσαι. Και μόνο που τον αγαπάς. Να, κοίταξε εκείνον το θάμνο με τα πράσινα φύλλα. Γιατί δεν κόβεις ένα μπουκέτο να του το πας;

Το κορίτσι σταμάτησε τα κλάματα, έσκυψε, κι άρχισε να κόβει ένα μπουκέτο από κλαδιά. Έκοψε αρκετά, ώσπου η αγκαλιά της δε χωρούσε πια άλλα.

-         Φτάνουν αυτά, γιαγιάκα; ρώτησε τη γριούλα κοιτάζοντας πίσω της, αλλά εκείνη είχε εξαφανιστεί.

Η Μαρία με τα κλαδιά στην αγκαλιά της προχώρησε θαρρετά και μπήκε στην εκκλησία μ’ ένα χαμόγελο αγαλλίασης. Όλα έλαμπαν στο φως των κεριών. Ο κόσμος έψελνε με κατάνυξη. Περπάτησε πάνω στο κόκκινο χαλί που απλωνόταν μπροστά στη φάτνη κι απόθεσε το δώρο της.

-         Κοιτάτε αυτό το κοριτσάκι, είπε χαμηλόφωνα μια γυναίκα. Φέρνει κλαδιά από θάμνους στο Χριστό. Και μη χειρότερα.

Όταν τελείωσε το τροπάριο ακούστηκαν ψίθυροι στην εκκλησία.

-         Κοιτάξτε, κοιτάξτε τα κλαδιά των θάμνων!

Η Μαρία ήταν ακόμα γονατιστή με σταυρωμένα τα χέρια της. Ακούγοντας τις φωνές, σήκωσε το κεφάλι της τρομοκρατημένη και είδε τα κλαδιά, τα δικά της κλαδιά, να έχουν ανθίσει και να έχουν βγάλει κάτι όμορφα κόκκινα λουλούδια που έμοιαζαν με αστέρια.

-         Μα τι έγινε;

-         Θαύμα!

-         Ήτανε θάμνοι κι έβγαλαν λουλούδια!

Ο παπάς και το πλήθος γονάτισαν μπροστά στη φάτνη, δοξολογώντας το Χριστό γι’ αυτό το ανεξήγητο φαινόμενο.

Η γριούλα – ποια να ‘ταν άραγε; – είχε δίκιο. Το δώρο που δίνεται από την καρδιά είναι το πιο αξιόλογο δώρο. Τα φτωχά κλαδάκια ήταν το πιο σημαντικό δώρο που είχε πάρει ο Χριστός εκείνη τη μέρα…

Από τότε, κάθε χρόνο, τις μέρες των Χριστουγέννων, αυτοί οι θάμνοι ανθίζουν με τα αμέτρητα κόκκινα αστράκια τους, κι ο κόσμος τα ονομάζει «λουλούδια των Χριστουγέννων».

Από το μακρινό εκείνο χωριό έφτασαν και στην πατρίδα μας κι ο κόσμος τα ονόμασε «Άστρα του Χριστού».

 

(Το λουλούδι λέγεται αλεξανδρινό. Ανθίζει Δεκέμβριο με Ιανουάριο και η ανθοφορία του διαρκεί 6 – 8 εβδομάδες.)

 

Τέλεια είναι Νίτσα Μπράβοοο 

[ΚΑΛΑΝΤΑ ΑΠΟ ΟΛΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ]

   ΚΑΛΑΝΤΑ ΑΠΟ ΟΛΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ   





Κάλαντα Χριστουγέννων της Θράκης

Καλήν εσπέραν άρχοντες κι αν είναι ορισμός σας

Χριστού τη θεία γέννηση να πω στ’ αρχοντικό σας.

Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλη

οι ουρανοί αγάλλονται χαίρει η φύσις όλη.

Εν τω σπηλαίω τίκτεται εν φάτνη των αλόγων

ο Βασιλεύς των ουρανών και ποιητής των όλων.

(Από το CD της UNICEF «Χριστουγεννιάτικα κάλαντα και τραγούδια για τα παιδιά του κόσμου»)

 
Κάλαντα Πρωτοχρονιάς της Μακεδονίας
Ήρθε πάλι νέο έτος εις την πρώτη του μηνός

ήρθα να σας χαιρετίσω δούλος σας ο ταπεινός.

Ο Βασίλειος ο Μέγας, ιεράρχης θαυμαστός

εις την οικογένειά σας να ‘ναι πάντα βοηθός.

Τα παιδιά εις το σχολείο να πηγαίνουνε συχνά

να μαθαίνουνε το βίο, της πατρίδας τα ιερά.

Και για τους ξενιτεμένους έχω να σας πω πολλά

σας αφήνω καληνύχτα και του χρόνου με υγειά.

(Από το CD «Να τα πούμε; Χριστουγεννιάτικα – Πρωτοχρονιάτικα τραγούδια και κάλαντα» των εκδόσεων Καψάσκη)

 
ΠΟΝΤΙΑΚΑ ΚΑΛΑΝΤΑ
Χριστός γεννέθεν χαρά σον κόσμον

Χα καλήν ωράν καλήν ημέραν

Χα καλόν παιδίν οψέ εγεννέθεν.

 

Οψέ εγεννέθεν ουράνος άθεν

τον εγέννεσεν η Παναγία

τον ανέστεσεν Αϊ Παρθένος.

 

Εκαβάλκεψεν χρυσόν πουλάρι

εκατήβεν σο σταυροδρόμι

σταυροδρόμι και μυροδρόμι.

 

Ερπαξάν ατόν χίλοι Εβραίοι

χιλ Εβραίοι και μυρ Εβραίοι. }2

 

Ας α τέρμητα και ας ην καρδίαν

αίμαν έσταξεν χολή κι εφάνθεν

αίμαν έσταξεν και μύρος έτον

μύρος έτον και μυρωδία.

 

Εμυρίστενατο ο κόσμος όλον

για μυρίστετο και συ αφέντα

συ αφέντα καλέμ αφέντα.

 

Έρθαν τη Χριστού τα παλικάρε

και θυμίζνε τον νοικοκύρην

νοικοκύρην και βασιλέαν.

 

Δέβα σο ταρέζ και έλα σην πόρταν

δώσ’ μας ούγας και λεφτοκάρε

κι αν ανοίγμας χαράν σην πόρταν. }2

 

 
Χριστουγεννιάτικα κάλαντα Προσοτσάνης Δράμας
Χριστός γεννάται χαρά στον κόσμο
χαρά στον κόσμο στα παλικάρια
Σαράντα μέρες, σαράντα νύχτες
η Παναγιά μας κοιλοπονούσε.
Η Παναγιά μας κοιλοπονούσε
κοιλοπονούσε παρακαλούσε
τους Αποστόλους τους Ιεράρχες
να παν να φέρουν μήλα και ρόδα.
Οι Αποστόλοι για μήλα πάνε
οι Ιεράρχες για ρόδα πάνε
Κι ως που να πάνε
κι ως που να έρθουν

η Παναγιά μας ξελευθερώθει.

(Από την ιστοσελίδα του Θρακομικρασιατικού Πολιτιστικού Συλλόγου του Δήμου Προσοτσάνης)

 
Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα Προσοτσάνης Δράμας
Άγιους Βασίλης έρχιτι από την Γκαισαρεία
σέρνει μουλάρια δώδικα καμίλια δικαπέντι.
Η μούλα η κανακαριά που σκώνει τουν αφέντη
σηκώνει τουν κι θέτει ντον σι πράσινα λιβάδια
λιβάδια κι δρουσουπηγές κι αυλές μαρμαρουμένις
κι βάλι του χιράκι σου στην αργυρή σου τσέπη
και δώς στα παλικάρια σου πεντ' έξ ουχτώ δουκάτα
για να τα φάν, για να τα πιούν και να τα τραγουδήσουν
για να τα φάν, για να τα πιούν να πούνι κι του χρόνου.

(Από την ιστοσελίδα του Θρακομικρασιατικού Πολιτιστικού Συλλόγου του Δήμου Προσοτσάνης)

 
Καστοριανά κάλαντα

(Του οικοδεσπότη)
Αραδιαστείτε έμπρεπα όλοι με την αράδα

να πούμε τραγούδια ευγενικά

ν’ αρέσουν τα’ αφεντικό μας.

 

Αφέντης μας είναι καλός,

στον κόσμο παραδειγμένος

και μες στη μέση του μαχαλά

στύλος μαλαματένιος.

 

Ας είν’ πολλά τα έτη σας

να ζείτε να ευτυχείτε

του χρόνου δε σαν σήμερα

ό,τι επιθυμείτε.

 

Και βάλε το χεράκι σου

στον αργυρό σου τσέπη

κι αν πιάσεις γρόσι κράτα το,

φλουρί μη το λυπάσαι.

(Από την ιστοσελίδα του δήμου Καστοριάς)

 

(Της οικοδέσποινας)

Είπαμε στον αφέντη μας να πούμε και στην κυρά μας.

Κυρά μ’ κυρά μ’ κι αρχόντισσα κι αρχοντοπαραδειγμένη,

σε κάλεσαν οι αρχόντισσες στην εκκλησιά να πάνεις

κι ώσπου να πας κι ώσπου να ‘ρθεις και πίσω να γυρίσεις

οι στράτες ρόδα γιόμισαν, τα μονοπάτια μόσχον.

Αρχός με την αρχόντισσα στη σκάλα π’ ανεβαίνει

στα γόνατά του την κρατεί, στα μάτια την κοιτάζει

στα μάτια στα ματόφυλλα και στα καμαροφρύδια.

Σήκου κυρά μου κι άλλαξε, σήκου και αρματώσου

νίψου με το ροδόσταμο και πλύσου με το γάλα

βάλε τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι στήθη

και τον γαλάζιο αυγερινό στο χέρι δακτυλίδι.

(Από την ιστοσελίδα του δήμου Καστοριάς)

 
Μωραΐτικα κάλαντα Χριστουγέννων

Χριστούγεννα πρωτούγεννα πρώτη γιορτή του χρόνου.
Για βγάτε, διέτε, μάθετε, πως ο Χριστός γεννάται

γεννάται κι ανατρέφεται με μέλι και με γάλα

το μέλι τρων οι άρχοντες, το γάλα οι αφεντάδες

και το μελισσοβότανο να νίβονται οι κυράδες.

 

Κυρά ψηλή, κυρά λιγνή, κυρά γαϊτανοφρύδα,

κυρά μου, όταν στολίζεσαι να πας στην εκκλησιά σου

κάνεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι αγκάλη

και τον καθάριο αυγερινό τον βάζεις δαχτυλίδι.

 
Εμείς εδώ δεν ήρθαμε να φάμε και να πιούμε

παρά σας αγαπούσαμε κι ήρθαμε να σας δούμε.

Δώστε μας και τον κόκορα, δώστε μας και την κότα,

δώστε μας και πεντ’ έξι αυγά να πάμε σ’ άλλη πόρτα.

(Από το CD «Να τα πούμε; Χριστουγεννιάτικα – Πρωτοχρονιάτικα τραγούδια και κάλαντα» των εκδόσεων Καψάσκη)

 
Κερκυραϊκά κάλαντα Χριστουγέννων

Σήμερα οι μάγοι έρχονται στη χώρα του Ηρώδη

και ο Ηρώδης ταραχθείς έγινε θηριώδης.

Κράζει τους μάγους και ρωτά: «Μάγοι, πού θε να πάτε».

Εις Βηθλεέμ το σπήλαιο την πόλη την αγία

Που εκεί γεννάει το Χριστό η Δέσποινα Μαρία.

(Από το CD «Να τα πούμε; Χριστουγεννιάτικα – Πρωτοχρονιάτικα τραγούδια και κάλαντα» των εκδόσεων Καψάσκη)

 
Κερκυραϊκά κάλαντα Πρωτοχρονιάς
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά πρώτη του Γεναρίου

αύριο ξημερώνεται τα’ Αγίου Βασιλείου.

Άγιος Βασίλης έρχεται από την Καισαρεία,

βαστά εικόνα και χαρτί, χαρτί και καλαμάρι.

Το καλαμάρι έγραφε και το χαρτί μιλούσε.

Βασίλη πόθεν έρχεσαι και πόθεν κατεβαίνεις;

Από τη μάνα μ’ έρχομαι και στο σχολειό πηγαίνω,

να μάθω τα’ άγια γράμματα και τα’ άγιο ευαγγέλιο.

Σ’ αυτήν την πόρτα που ‘ρθαμε πέτρα να μη ραγίσει

και ο νοικοκύρης του σπιτιού χρόνια πολλά να ζήσει.

Να ζήσει χρόνους εκατό και να τους απεράσει

και στων παιδιών του τις χαρές κουφέτα να μοιράσει.

Κυρά χρυσή, κυρά αργυρή, κυρά μαλαματένια,

που σε χτενίζουν άγγελοι με τα χρυσά τους χτένια,

άνοιξε το κουτάκι σου το μαργαριταρένιο

και δώσε με ένα τάλιρο, ας είναι κι ασημένιο.

Και τώρα καληνύχτα σας, καλό ξημέρωμά σας

κι ο Άγιος Βασίλειος να ‘ναι βοήθειά σας.

(Από το CD «Να τα πούμε; Χριστουγεννιάτικα – Πρωτοχρονιάτικα τραγούδια και κάλαντα» των εκδόσεων Καψάσκη)

 
Κεφαλλονίτικα κάλαντα Πρωτοχρονιάς (1)
Καλήν εσπέραν άρχοντες καλήν να σας ειπούμε

ότι και αύριον εστί ανάγκη να χαρούμε

και να πανηγυρίσομεν Περιτομήν Κυρίου

και εορτήν του μάκαρος Μεγάλου Βασιλείου.

Άγιος Βασίλης έρχεται, Γενάρης ξημερώνει

ο μήνας που μας έρχεται το χρόνο φανερώνει.

Εκοίταξα τον ουρανό και είδα δυο στεφάνια

και με το καληνύχτισμα καλά σας Θεοφάνια.

Σ’ αυτό το σπίτι που ήρθαμε πέτρα να μη ραγίσει

και ο νοικοκύρης του σπιτιού χρόνια πολλά να ζήσει.

Δώστε κι εμάς τον κόπο μας ό,τι είναι ορισμός σας

και ο Άγιος Βασίλειος να είναι βοηθός σας.

(Από το CD της UNICEF «Χριστουγεννιάτικα κάλαντα και τραγούδια για τα παιδιά του κόσμου»)

 
Κεφαλλονίτικα κάλαντα Πρωτοχρονιάς (2)
Άγιος Βασίλης έρχεται, Γενάρης ξημερώνει

ο μήνας που μας έρχεται τον χρόνο φανερώνει.

Την άδεια γυρεύουμε στο σπίτι σας να μπούμε

τον Άγιο με όργανα και με φωνές να πούμε.

 

Εκοίταξα στον ουρανό και είδα δυο λαμπάδες

και με το καλωσόρισμα καλές σας εορτάδες

και πάλι ξανακοίταξα και είδα δυο στεφάνια

και με το καληνύχτισμα καλά σας θεοφάνια.

(Από το CD «Να τα πούμε; Χριστουγεννιάτικα – Πρωτοχρονιάτικα τραγούδια και κάλαντα» των εκδόσεων Καψάσκη)

 
Ζακυνθινά κάλαντα Πρωτοχρονιάς
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά κι αρχή καλός μας χρόνος

υγεία, αγάπη και χαρά να φέρει ο νέος χρόνος.

Να ζήσει ο κύρης ο καλός, να ζήσει κι η κυρά του

όλα του κόσμου τα αγαθά να έχει η φαμελιά του.

Να ζήσει τα’ αρχοντόπουλο που ‘χει καρδιά μεγάλη

σε μας και στην παρέα μας ένα φλουρί να βάλει.

(Από το CD «Να τα πούμε; Χριστουγεννιάτικα – Πρωτοχρονιάτικα τραγούδια και κάλαντα» των εκδόσεων Καψάσκη)

 
Χριστουγεννιάτικα κάλαντα Κυκλάδων
Για σένα, κόρη όμορφη, ήρθαμε να τα πούμε

και τα καλά Χριστούγεννα για να σου ευχηθούμε.

Σ’ αυτό το σπίτι που ‘ρθαμε καράβια ν’ ασημένια

του χρόνου σαν και σήμερα να ‘ναι μαλαματένια.

Αν έχεις κόρη όμορφη, βάλε την στο τσιμπίδι

και κρέμασέ την αψηλά, να μην την φαν οι ψύλλοι.

Φέρτε μας κρασί να πιούμε και του χρόνου να σας πούμε,

και του χρόνου να σας πούμε φέρτε μας κρασί να πιούμε.

(Από το CD της UNICEF «Χριστουγεννιάτικα κάλαντα και τραγούδια για τα παιδιά του κόσμου»)

 
Χριστουγεννιάτικα κάλαντα Κρήτης
Καλήν εσπέραν άρχοντες κι αν είναι ορισμός σας

Χριστού τη θεία γέννηση να πω στ’ αρχοντικό σας.

Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλη

οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρετ’ η φύσις όλη.

Άψε, βαγίτσα, το κερί, άψε και το διπλέρι και κάτσε

και ντουχούντιζε ίντα θα μας εφέρει

γ-ή απάκι, γ-ή λουκάνικο, γ-ή χοιρινό κομμάτι

γ-ή από μαύρη όρνιθα κανένα αυγουλάκι

κι αν το ‘κανε κι η γαλανή, ας είναι ζευγαράκι.

Φέρε πανιέρι κάστανα, πανιέρι λεπτοκάρια

και φέρε και γλυκό κρασί να πιουν τα παλικάρια.

Κι αν είναι με το θέλημα άσπρη μου περιστέρα

ανοίξατε την πόρτα σας να πούμε καλησπέρα.

(Από το CD «Να τα πούμε; Χριστουγεννιάτικα – Πρωτοχρονιάτικα τραγούδια και κάλαντα» των εκδόσεων Καψάσκη)

[Η προέλευση των καλάντων]

Η προέλευση των καλάντων Ομάδες παιδιών ή και ώριμων ανδρών γυρνούν στα σπίτια κρατώντας ένα τρίγωνο συρμάτινο και το χτυπούν με ένα ευθύ σιδερένιο αντικείμενο, για να παράγει τον απαιτούμενο ήχο. Άλλοτε έχουν μαζί τους φυσαρμόνικες ή ακορντεόν, και στα νησιά βιολιά και κιθάρες.

Εκτός από τους συνηθισμένους ευχητήριους στίχους, ανάλογα με το «νοικοκύρη του σπιτιού» προσθέτουν κατάλληλους στίχους. Έτσι, αν απευθύνονται σε τσέλιγκα, εγκωμιάζουν τα πρόβατά του με τα λόγια:

«Μέσα σε τούτη την αυλή τη μαρμαροστρωμένη

εδώ ‘να χίλια πρόβατα και πεντακόσια γίδια

και χίλιασαν και μίλιασαν και γίν’καν τρεις χιλιάδες».

Τα κάλαντα ποικίλουν από τόπο σε τόπο. Έτσι στη Μακεδονία υπάρχει το έθιμο της Πρωτοχρονιάς άτομα μεγάλης ηλικίας να γυρνούν μεταμφιεσμένα στα σπίτια. Η αμοιβή τους είναι: αλεύρι, τραχανάς, λουκάνικα και άλλα είδη τροφίμων. Αφού συγκεντρώσουν την ποσότητα που θέλουν, συγκεντρώνονται σ’ ένα σπίτι, μαγειρεύουν και γλεντούν. Πάλι μεταμφιεσμένοι και κρατώντας κουδούνια που δημιουργούν δυνατό θόρυβο περιφέρονται την παραμονή των Φώτων. Ο θόρυβος αποβλέπει να φοβίσει και να διώξει τους καλλικάντζαρους.

Στη Μύκονο τα παιδιά κρατούν στο χέρι τους φαναράκι που το ανάβουν σε εκκλησία του Αγίου Βασιλείου.

Στη Σίφνο για το κάθε παιδί γράφονται διαφορετικοί στίχοι από λαϊκούς ποιητές.

Στην Κέρκυρα, εκτός από τα παιδιά με τη φυσαρμόνικα, περιφέρονται στα σπίτια ολόκληρα λαϊκά συγκροτήματα με βιολιά και ακορντεόν και τοπικές μπάντες.

Η ανταμοιβή για τους ύμνους και τις ευχές είναι κυρίως χρηματική και διάφορα κεράσματα.

(Από την εγκυκλοπαίδεια 2002)

 

Η προέλευση των καλάντων

Την ονομασία τους, την πήραν από την λατινική λέξη calenda, που διαμορφώθηκε από το ελληνικό ρήμα καλώ. Παιδιά, κατά ομάδες, περιφέρονταν και περιφέρονται στα σπίτια, στους δρόμους, στα καταστήματα και τραγουδούν με ειδικό όργανο τραγούδια, που αφορούν τα Χριστούγεννα, τη γιορτή της Πρωτοχρονιάς, τη γιορτή του Μ. Βασιλείου και μερικά και την Περιτομή του Χριστού.

Το έθιμο αυτό προϋπήρχε στην Ελλάδα, πριν από την Ρώμη.
Τα παιδιά κρατούσαν ένα κλαδί ελιάς ή δάφνης, στολισμένο με καρπούς και άσπρο μαλλί (η λεγόμενη ειρεσιώνη, από το έριο = μαλλί), γύριζαν και τραγουδούσαν και τους έδιναν δώρα.

Μετά, πήρε το έθιμο αυτό και η Ρώμη. Στο Βυζάντιο κρατούσαν ραβδιά, ή φανάρια, ή ομοιώματα πλοιαρίων ή και κτιρίων, στολισμένα και τραγουδώντας, συνόδευαν το τραγούδι με κρούση τριγώνου ή τύμπανου... (περίφημος ο σχετικός πίνακας του Νικηφόρου Λύτρα ο τυμπανιστής - 1832- 1927).

Σήμερα η βάση, και μάλιστα στους Πόντιους, διασώζεται άθικτη. Ακούμε κάλαντα πολλά και ποικίλα, με πολλές παραλλαγές και αποχρώσεις, στα διάφορα διαμερίσματα της χώρας μας.

(Από το βιβλίο «Ήθη, έθιμα και… άλλα» του Τιμόθεου Κ. Κιλίφη)

Τα Κόλιεντα (Καστοριά)

Τα τοπικά παραδοσιακά χριστουγεννιάτικα κάλαντα της Καστοριάς εξακολουθούν να τραγουδιούνται και σήμερα τα χαράματα της 23ης Δεκεμβρίου από τις παρέες μικρών και μεγάλων και από τα μέλη πολιτιστικών σωματείων, τα οποία, νιώθοντας την περιθωριοποίηση που δέχονται τα τελευταία χρόνια από κάλαντα άλλων περιοχών, κατορθώνουν κάθε παραμονή Χριστουγέννων να μας τα θυμίζουν, προστατεύοντάς τα από τη λησμονιά και τη φθορά του χρόνου.

Χαρά και συγκίνηση προσφέρουν οι στίχοι τους, γιατί απευθύνονται σ’ όλα τα μέλη της οικογένειας, από τον μεγαλύτερο έως τον πιο μικρό.

Τα παλαιότερα χρόνια, οι νοικοκυραίοι έδιναν για δώρο στα παιδιά που τραγουδούσαν τα κάλαντα, καρύδια, μήλα και μπιλίτσκες (μικρά χοιρινά λουκάνικα) και σπανιότερα χρήματα.

 

Κόλλιντα και Καλαντάρηδες (Φυλακτό)

Αντίστοιχο έθιμο με τα κάλαντα σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, οι καλαντάρηδες την παραμονή των Χριστουγέννων αφορούν στην περιφορά των νεαρών που πρόκειται να πάνε φαντάροι, κατά την οποία τραγουδούν το παραδοσιακό τραγούδι: "Σαράντα μέρες έχουμι Χριστόν που καρτερούμι, κι αυτές σαράντα τώρα θέλω να τον τραγουδήσω. Χριστούγεννα, να Χριστούγεννα, Χριστός τώρα γεννιέται. Γεννιέτι και βαφτίζετι, στο μέλι και στο γάλα. Το μέλι το τρων οι άρχοντες, το γάλα οι αφεντάδες. Και μεις να σας τραγουδήσουμι, Χριστός να σας φυλάει, Και του χρόνου". Σκοπός των καλαντάρηδων είναι η συλλογή κάποιου χρηματικού ποσού, που θα έχουν στη διάθεσή τους όσο διαρκεί η θητεία τους, η οποία θεωρείται προθάλαμος της ωρίμανσής τους. Έτσι, το έθιμο συνδυάζει τον εορτασμό των Χριστουγέννων με το πέρασμα των νεαρών στην ενηλικίωση.

(Από την ιστοσελίδα www.in.gr Αγροτουρισμός)

 

«Καληνεσπέρα» (Χωριά της Έξω Μάνης)

Την παραμονή των Χριστουγέννων, με το ηλιοβασίλεμα βγαίναμε στην "Καληνεσπέρα". Όλα τα παιδιά είχαν φτιάξει τις παρέες τους, είχαν σχηματίσει ομαδούλες και είχαν ετοιμαστεί για τα κάλαντα με πολλές πρόβες.

Μπαίναμε στα σπίτια, που ήταν όλα ανοιχτά και περίμεναν, και αφού χαιρετούσαμε ρωτάγαμε:

-         Να τα πούμε; να τα πούμε;

-         Πέστε τα.

Ήταν πάντοτε καταφατική η απάντηση. Αρχίζαμε τότε δυνατά και πολλές φορές παράτονα "Καλήν εσπέρα άρχοντες..." και τελειώναμε: "σ’ αυτό το σπίτι πού ‘ρθαμε πέτρα να μη ραγίσει...". Οι νοικοκυρές μας εύχονταν "και του χρόνου" και μας έδιναν χρήματα ή μας έριχναν από το ρογί του σπιτιού, λάδι στο ντενεκάκι που κάποιος από μας κρατούσε.. Φυσικά το ύψος της αμοιβής ήταν πάντα σχετικό με την οικονομική κατάσταση και την ...τσιγκουνιά του καθενός. Στα λυπημένα σπίτια δεν λέγαμε τα κάλαντα. Όταν τελείωνε η γύρα και περνούσαμε όλα τα σπίτια του Χωριού, πηγαίναμε και πουλάγαμε το λάδι στον μπακάλη και κάναμε δίκαιη μοιρασιά σε όλα τα έσοδα.     

(Από το περιοδικό «Μάνη, χθες, σήμερα, αύριο»)

 

Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα στα χωριά της Έξω Μάνης

Την παραμονή της πρωτοχρονιάς, την ίδια ώρα βγαίναμε στον "Άγιο Βασίλη" κρατώντας μια κλάρα ελιές με καρπό. Σε κάθε σπίτι που πηγαίναμε κόβανε και από ένα κλαδάκι ελιάς και το έβαζαν κοντά στο τζάκι. Ήταν για βοήθεια και θα έμενε εκεί για αρκετό χρονικό διάστημα.

(Από το περιοδικό «Μάνη, χθες, σήμερα, αύριο»)

 

Τα κάλαντρα (Κρήτη)

Τα κάλαντα (αρχαίο έθιμο σχετικό με την αρχή του χρόνου), κάλαντρα στην κρητική διάλεκτο, είναι τραγούδια που, με αφορμή το θρησκευτικό περιεχόμενο της εορτής, ζητουν φιλοδωρήματα για τους τραγουδιστές, τους καλαντράδες. Η βάση των παραδοσιακών καλάντων σε όλη την Ελλάδα είναι κοινή: αφού λένε για την εορτή, περνάνε στα παινέματα (επαίνους) για το νοικοκύρη, την «κερά», το γιο και τη θυγατέρα, με στίχους που είναι ένας ποταμός από εικόνες εκπληκτικής ομορφιάς, γεμάτες όμορφες κοπελιές, ξομπλιαστές, υφαντά, γραμματικούς με χρυσά κοντύλια (μολύβια), σπαθιά και ευαγγέλια κ.λ.π. (που τα σημερινά παιδιά της πολυκατοικίας και της τηλεόρασης, χωρίς να φταίνε βέβαια τα ίδια, μάλλον δεν θα τα καταλάβαιναν καν), και καταλήγουν στα δοσίματα: γ-ή απάκι γ-ή λουκάνικο γ-ή από λαγού κομμάτι, γ-ή από τη μαύρη όρνιθα κιανένα-ν-αβγουλάκι, κι αν είν’ κι απού τη γαλανή (άσπρη) ας είν’ και ζευγαράκι (δύο αβγά). Κι απού το λαδοπίθαρο κιαμια οκά λαδάκι, κι αν είν’ και περισσότερο, κρατούμε μεις τ’ ασκάκι (να το βάλουμε)…
Όχι εφετζίδικα δώρα, όχι εμπορεύματα, αλλά είδη πρώτης ανάγκης!

(Από το περιοδικό του Ρεθύμνου «Πολιτεία»)

ΛΙΝΑΚΙ ΚΑΛΟΟΟΟΟΟΟΟΟΟΟΟ

Το τάισμα της βρύσης

Στην Κεντρική Ελλάδα οι κοπέλες, τα μεσάνυχτα ή προς τα χαράματα των Χριστουγέννων (αλλού την παραμονή της Πρωτοχρονιάς), πηγαίνουν στην πιο κοντινή βρύση "για να κλέψουν το άκραντο νερό". Το λένε άκραντο, δηλαδή αμίλητο, γιατί δε βγάζουν λέξη σ' όλη τη διαδρομή. Όταν φτάνουν εκεί, την "ταϊζουν", με διάφορες λιχουδιές: βούτυρο, ψωμί, τυρί, σιτάρι ή κλαδί ελιάς και λένε: 

"Όπως τρέχει το νερό σ' βρυσούλα μ', έτσ' να τρέχ' και το βιο μ'". 

Έπειτα ρίχνουν στη στάμνα ένα βατόφυλλο και τρία χαλίκια, "κλέβουν νερό" και γυρίζουν στα σπίτια τους πάλι αμίλητες, μέχρι να πιουν όλοι από τ' άκραντο νερό. Με το ίδιο νερό ραντίζουν και τις τέσσερις γωνίες του σπιτιού, ενώ σκορπούν στο σπίτι και τα τρία χαλίκια. 

(Από την εργασία του δάσκαλου κ. Βασίλη Μπούσιου

«Χριστούγεννα – Διαθεματική προσέγγιση με τη χρήση υπολογιστή»)


Η σφαγή του γουρουνιού στη Θεσσαλία

 Σαν ιεροτελεστία γινόταν σε κάθε οικογένεια η σφαγή του γουρουνιού, το οποίο εξέτρεφαν για το σκοπό αυτό. Το γουρούνι αναλάμβαναν να το σφάξουν οι άντρες του σπιτιού την παραμονή των Χριστουγέννων. Τα μέλη της οικογένειας αντάλλαζαν μεταξύ τους ευχές. Το χοιρινό κρέας αποτελούσε το κύριο φαγητό στο χριστουγεννιάτικο γεύμα, όπως άλλωστε και σήμερα. Επίσης, έφτιαχναν λουκάνικα από το γουρούνι, τα οποία κρεμούσαν μέχρι να στεγνώσουν, ενώ το λίπος του γουρουνιού το αποθήκευαν σε δοχεία και το χρησιμοποιούσαν στη μαγειρική.


"Tα καρύδια" Παραδοσιακό ομαδικό παιγνίδι που παίζουν τα παιδιά στην Ήπειρο.

Την ημέρα των Χριστουγέννων , τα παιδιά , κορίτσια και αγόρια , παίζουν "τα καρύδια".Το παιχνίδι είναι ομαδικό και παίζεται ως εξής:

Κάποιο παιδί χαράζει με ένα ξυλάκι στο χώμα μια ευθεία γραμμή.
Πάνω σε αυτή την ευθεία γραμμή κάθε παίκτης βάζει κι από ένα καρύδι στη σειρά.
Μετά, ο κάθε παίκτης με τη σειρά του και από κάθετη απόσταση ενός με δύο μέτρα από τη γραμμή - σειρά των καρυδιών, σκυφτός, με το μεγαλύτερο και το πιο στρογγυλό καρύδι του, σημαδεύει κάποιο από τη σειρά των καρυδιών.
Όποιο καρύδι πετύχει και το βγάλει έξω από τη γραμμή το κερδίζει και δοκιμάζει ξανά σημαδεύοντας κάποιο άλλο καρύδι. Αν αστοχήσει, συνεχίζει ο επόμενος παίκτης.

Το παιχνίδι συνεχίζεται μέχρι να κερδηθούν όλα τα καρύδια...

(Κείμενο που το βρήκαμε στο βιβλίο της δασκάλας Αγγελικής Μαστρομιχαλάκη "Χριστούγεννα-Πρωτοχρονιά-Θεοφάνεια")

Το κυνήγι τα Χριστούγεννα (Χωριά Έξω Μάνης)

Κατά τη διάρκεια της σαρακοστής τα περισσότερα παιδιά βγαίνανε κυνήγι. Τα βράδια, όταν το σούρουπο έπεφτε για καλά και το κρύο άρχιζε να τσούζει, παίρνανε το "φακό" με καινούργια "πλάκα" και γυρίζανε στα χαλάσματα και στα σπήλια κοντά στο χωριό. Στόχος τους οι γουργουγιάννηδες, τα μικρά πουλάκια που κούρνιαζαν εκεί. Τα θαμπώνανε με το φακό και τα πιάνανε. Αν ήταν πολύ ψηλά, τα χτυπούσανε με τις λαστιχιέρες (σφεντόνες). Η μάνα ή κάποια μεγάλη αδερφή, μετά από πολλή γκρίνια τους, τα καθάριζαν και τα πάστωναν. Τα βάζανε σε πήλινα ή γυάλινα βάζα, για να τα φάνε τα Χριστούγεννα. Πολλά παιδιά μάζευαν είκοσι και περισσότερα πουλάκια και καμάρωναν για τις ... κυνηγετικές ικανότητες τους και για την σοδειά τους. Και όταν ζύγωναν οι γιορτές, άρχιζαν οι παραδοσιακές ετοιμασίες. Το σπίτι έπρεπε να βάλει τα γιορτινά του και όλο το χωριό να καθαριστεί και να ετοιμαστεί, για να υποδεχτεί τους ξενιτεμένους του που θα έρχονταν να κάνουν γιορτές με τους δικούς τους.

(Από το περιοδικό «Μάνη, χθες, σήμερα, αύριο»)

 

Αγιος Βασίλης ο Μέγας
Ενα αφιέρωμα για τα παιδιά του κόσμου

Το έθιμο της κοπής της Βασιλόπιτας συνεχίζεται και θα συνεχίζεται για πολύ ακόμη. Αυτό συμβαίνει κάθε χρόνο. Για το έθιμο αυτό μας μιλάει το παρακάτω θέμα. Μας μιλάει όμως κυρίως για τον άνθρωπο που το δημιούργησε, τον Αγιο, το Μεγα Βασίλειο, τημνήμη του οποίου δύο φορές εορτάζουμε μέσα σ' αυτό το μήνα. Μια την Πρωτοχρονιά και μια στις 30 του μηνός με τους Τρεις Ιεράρχες. Το παρακάτω άρθρο όπως αναφέρει και ο εκπονήσας είναι αφιερωμένο στα παιδιά, όπως και το ποίημα του κ. Γ.Δ. Λεμπιδάκη που το συνοδεύει.
".... Αη Βασίλης έρχεται... από την Καισαρείαν...". Πολύ σωστά, τα κάλαντα του λαού μας, προσδιορίζουν τον τόπο καταγωγής και διακονίας ενός πραγματικού ανθρώπου του Θεού, πουέγινε παγκόσμιο σύμβολο, αγάπης και προσφοράς, εξ αιτίας του νεογέννητου Χριστού πρώτα, που ανέδειξε Αγίους σαν τον Αη Βασίλη, και χάρις στον Αγιο των Χριστουγέννων οι μεγάλοι έχουν μια ευκαιρία να δείξουν έλεος και φιλανθρωπία και τα παιδιά του κόσμου να "δουν" τις επιθυμίες τους να γίνονται πραγματικότητα.
Χάρις στον Αη Βασίλη, η ανθρωπότητα για λίγες ημέρες αλλάζει ύφος, γίνεται πιο ανθρώπινη, πιο χαρούμενη, ο Αη Βασίλης λοιπόν ΥΠΑΡΧΕΙ με την έννοια ότι αν και δεν ζει σωματικά το πνεύμα του περιτρυγυρίζει τις καρδιές μας κάθε Χριστούγεννα και Πρωτοχρονιά.

Ο Μύθος του Αη Βασίλη και ο Σάντα Κλάους

Παραδόξως στον πλανήτη μας στη διανομή των δώρων στα παιδιά, εμπλέκονται δύο ορθόδοξοι Αγιοι, δύο διαφορετικά πρόσωπα, που και οι δύο ήταν ΕΛΛΗΝΕΣ και οι δύο ήταν επίσκοποι, για τις χώρες της δύσης αυτός που φέρνει τα δώρα στους φτωχούς και τα παιδιά είναι ο ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ή ΣΑΝΤΑ ΚΛΑΟΥΣ όπως λέγεται στη γώσσα τους που εμείς στην Ελλάδα εορτάζουμε στις 6 Δεκεμβρίου και τον θεωρούμε προστάτη των Ναυτικών,στην Ιστορία του Αγίου Νικολάου ως προστάτη των φτωχών και των παιδιών, οι λαοί του βορρά Ολλανδοι, Φιλανδοί κ.λπ. ανάμιξαν και στοιχεία από αρχαιότερους μύθους, όπως τα ξωτικά, το άστρο του βορρά, το έλκυθρο, κ.λπ. Ετσι, με τον καιρό έφθασε και στη χώρα μας, ομύθος του Σάντα Κλάους, ενός ευτραφούς τύπου με στρογγυλά γυαλιά λευκογένειο, με κόκκινη στολή και μαγικές ικανότητες που κατοικεί σ τον Βορειο Πόλο και περιστοιχίζεται από νεράιδες του χιονιού και ξωτικά είναι μια πραγματικά γοητευτική ιστορία, όμως τ α παιδιά μα κι εμείς οι μεγάλοι, πρέπει να αντιληφθούμε ότι ουδεμία σχέση έχει με τους πραγματικούς αγίους μας τον Αη Βασίλη και το ν Αη Νικόλα που ήταν ασκητικώτατοι.

Ο πραγματικός Αη Βασίλης

Πως ήταν; Ας δούμε τι μας λένε οι αρχαίοι συγγραφείς μας. Ηταν πολύ ψηλός και πολύ αδύνατος, είχε σκούρο δέρμα και χλωμό, είχε επίσης κοντά μαλλιά και μακριά μαύρα γενιά που πέρα διέκρινες λευκές τρίχες, είχε μακριά μύτη και τα φρύδια του ήταν τοξοειδή, τα μάτια του ήταν σκούρα και η ματιά του βαθειά και ερευνητική, το μέτωπό του ήταν μεγάλο και ήταν μονίμως ζαρωμένο έμοιαζε δηλαδή με άνθρωπο που συνεχώς σκεπτόταν, είχε προβλήματα με την υγεία του και υπέφερε από το πραγματικά ανυπόφορο κρύο και γενικά βαρύ χειμώνα της Καππαδοκίας.
Ας δούμε όμως πότε και που έζησε και ποιά ήταν η οικογένειά του.
Η οικογένεια του Αη Βασίλη ήταν στ' αλήθεια μια οικογένεια Αγίων, είχε παππού μάρτυρα, τα αδέλφια του Γρηγοριος ήταν επίσκοπος Νύσσης και Πέτρος επίσκοπος Σεβαστείας και ο ίδιος επίσκοπος Καισαρείας, οι αδελφές του ήταν όλες αφιερωμένες στον Θεό, με πρώτη πρώτην την Αγία και σοφή Μακρινα που ήταν αυτή που επηρέασε τον Αη Βασίλη να στραφεί στην χριστιανική πίστη.
Ο Ναυκρατιος ενας άλλος αδελφός του ασκήτευε στην έρημο του πόντου κι πέθανε μόλις 27 χρόνων . Τον Πατέρα του τον έλεγαν και αυτόν Βασίλειο και ήταν ρήτορας δηλαδή δικηγόρος, ενώ την μητέρα του την έλεγαν Εμελεια και ήταν πολύ σοφή και αγία γυναίκα.
Η οικογένεια του Αγίου Βασιλείου είχε 11 παιδιά (5 αγόρια - 6 κορίτσια) και όλοι διακρίθηκαν στου Χριστού την πίστη, ο Αγιος μας γεννήθηκε στην Νεοκαισαρεια το 330μ.Χ. περίπου δηλαδή πριν 1668 χρόνια (όλες οι περιοχές που αναφέρουμε ήταν κάποτε ελληνικές ενώ σήμερα ανήκουν στην επικράτεια της Τουρκίας) σπούδασε στην Αθήνα σε φιλοσοφικές σχολές μαζί με τονφίλο του Αγιο Γρηγόριο τον θεολόγο και πέθανε σε ηλικία 48 ετών τον Δεκέμβριο του 378 μ.Χ κηδεύτηκε την 1η Ιανουαρίου του 379 μ.Χ. και κάθε πρωτοχρονιά όπως γνωρίζουμε γιορτάζουμε την μνήμη του.
Ο Αη Βασίλης στα 48 χρόνια που έζησε, έκαμε τόσα πολλά για τους ανθρώπους που η ιστορία τον ονόμασε ΜΕΓΑ όσο ακόμα ζούσε.

Το έργο του Μέγα Βασιλείου

Ας δούμε όμως τι έκανε ο Αγιος Βασίλης κι έγινε Μεγας.
Πρώτα πρώτα μοίρασε την περιουσία του σ τους φτωχούς δεν κράτησε τίποτα για τονεαυτό του από πολύ νέος γύμναζε τον εαυτό του στο πνεύμα και τον έβαζε σε σκληραγωγίες και όπως λένε άλλο δρόμο δεν γνώριζε εκτός αυτόν που οδηγούσε στο πανεπιστήμιο και στην εκκλησία. Σε μεγάλες επιδημίες που ταλαιπωρούσαν τον λαό αυτός ήταν παρών και βοηθούσε σωματικά και ψυχικά διδάσκοντας την πίστη του Χριστού. Ο Αη Βασίλης ήταν πολύ αυστηρός με αυτούς που ξέφευγαν από την σωστή πίστη, έλεγε και έγραφε την αλήθεια θαρραλέα και μάλιστα δεν δίστασε να ελεγξει ακόμη και αυτοκράτορες.
Συμπλήρωσε με ευχές την Θεία Λειτουργία που ακουμε αυτές τις ημέρες στην εκκλησία και φέρει το όνομά του (Λειτουργα Αγ΄΄ιου Βασιλείου), έγραψε πολλά βιβλία για την καθοδήγηση των χριστιανών ίδρυσε πολλά μοναστήρια, όπου αρκετοί μαθητές του αφιερώθηκαν στον Θεό.
Το πιο σπουδαίο του έργο όμως ήταν η οργάνωση της ελεημοσύνης και
φιλανθρωπίας στην επαρχία του, έφτιαξε κοντά στην Καισάρεια μια ολόκληρη πόλη από φιλανθρωπικά ιδρύματα, γηροκομεία, νοσοκομεία, ξενοδοχεία, ορφανοτροφεία κ.α. Ιδρυσε και καθιέρωσε την διανομή α γαθών τρόφιμα ρούχα, χρήματα και κάθε είδους βοήθεια σε φτωχές οικογένειες άπορους κ.λπ.
Η πόλη αυτή ονομάσθηκε Βασιλειαδα. Φανταστείτε τι ανακούφιση θα ένιωθαν τότε οι φτωχοί, τα ορφανά, οι γέροι, οι ταξιδιώτες, η Καισάρεια είχε γίνει μια μεγάλη οικογένεια με πατέρα τον Αγιο βασίλειο τον επίσκοπό της.
Τον αγαπούσαν τόσο πολύ που στην κηδεία του σημειώθηκαν λιποθυμίες και θανατοι!
Αυτός ήταν ο Αη Βασίλης από την Καισαρεία που πάντα θα ζει μέσα στις καρδιές μας και θα μας θυμίζει με το έργο του ότι πρέπει να είμαστε όλοι εμείς οι άνθρωποι μικροί και μεγάλοι αγαπημε΄νοι.

Το έθιμο της Βασιλόπιτας

Μια φορά και έναν καιρό ζούσε ένας βασιλιάς του Βυζαντίου που ήταν συμμαθητής του Αη Βασιλη και τον έλεγαν Ιουλιανό. ο Ιουλιανός αγαπούσε την φιλοσοφία και τους ψεύτικους θεούς και μισούσε τον Χριστιανισμό, ο Αγιος Βασίλειος δεν του χαρίσθηκε γι αυτό και ο Βασιλιάς ζητούσε αφορμή να τον ταπεινώσει. Οταν το Βυζάντιο κήρυξε τον πόλεμο στην Περσία ο Ιουλιανός πέρασε με τον στρατό του από την Καισαρεία. Τότε διέταξε να φορολογήσουν όλη την επαρχία και τα χρήματα αυτά θα τα έπαιρνε επιστρέφοντας για την Κωνσταντινουπολη.
Ετσι, οι κάτοικοι αναγκάσθηκαν να δίνουν ότι είχε ο καθένας χρυσαφικά νομίσματα κ.λπ. όμως ο Θεός τιμώρησε τον Ιουλιανό που σκοτώθηκε άδοξα σε μια μάχη στον πόλεμο με τους Πέρσες, έτσι δεν ξαναπέρασε ποτέ από την Καισάρεια. Τότε ο Αγιος Βασίλης έδωσε εντολή και από
τ α μαζεμένα χρυσαφικά τα μισά να δοθούν στους φτωχούς ένα μικρό μέρος κράτησε για τις ανάγκες των ιδρυμάτων της Βασιλειάδος τα υπόλοιπα τα μοίρασε στους κατοίκους με ένα πρωτότυπο τρόπο, έδωσε εντολή να συμώσουν ψωμιά και σε κάθε ψωμί, έβαλε από ένα νόμισμα ή χρυσαφικό μέσα κατόπιν τα μοίρασε στα σπίτια, έτσι τρώγοντας οι κάτοικοι τα ψωμιά όλο και κάτι έβρισκαν μέσα. Ετσι, γεννήθηκε το έθιμο της πίτας που ονομάσθηκε βασιλόπιτα.
Χρόνια Πολλά.
Στον Αη Βασίλη
(Μικρή Απολογία)

Στην Καπνοδόχο πλέον δε χωρείς
με δώρα και παιγνίδια ή χωρίς
θύμα κι εσύ
καταναλωτικής μανίας
έγινες κούκλος διαφημιστικός
για τις ημέρς της αργίας...

Στα γούνινα σε θέλομε ντυμένο
απ' τον Ασκητισμό Σου ξεκομμένο
για να μη νοιώθουμε εμείς οι... τραγικοί
καθόλου διαφορετικοι
Κι όμως χωρίς καπνιά
τα καταφέραμε
να αμαυρώσουμε τη μνήμη μας
και την Εικόνα Σου
να δείξομε βαρειά
- χορτάτο είδωλο
στην δυτική ματιά μας.

Αφού πάει να σβύσει η παραστιά
που κάθιζε η παράδοση - γιαγιά
σκαλίζοντας και συντηρώντας
τα όνειρά μας...


ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ"