Η ΜΕΓΑΛΗ ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ

Η ΚΑΘΑΡΑ ΔΕΥΤΕΡΑ

πρώτη ημέρα της μεγάλης Σαρακοστής ονομάζεται έτσι, γιατί ο χριστιανός «καθαίρεται» και διατροφικά: Από την ημέρα αυτή έως το Μεγάλο Σάββατο οι χριστιανοί νηστεύουν.
Οι 3 πρώτες ημέρες της νηστείας για πολλούς ανθρώπους ήταν απόλυτες. Ούτε ψωμί, ούτε νερό. Το τρίμερο τηρούσαν συνήθως οι γριές και τα νεαρά κορίτσια. Όσες τηρούσαν το τριήμερο, τις τιμούσαν με ειδικά φαγητά (νηστίσιμα), όπως καρυδόπιτα, φασολάδα, πετιμέζι και τους πρόσφεραν δώρα (μαντήλια, μαξιλαρόπανα) για την εγκράτεια τους. Χαρακτηριστική για την αυστηρή νηστεία του τριμέρου είναι η παροιμία: «όσα θυμάτ' η γριά το τρίμερο, μαύρο χορό που κάνει» (τις Απόκριες).
Την έννοια του καθαρμού για την Σαρακοστή τονίζει και ο καθαρισμός των μαγειρικών σκευών. Ακόμη και το ψωμί της ημέρας, η λαγάνα, που ως σημείο αναφοράς διαμορφώνει και χαρακτηρίζει μορφολογικά και τυπολογικά τη λειτουργία της εορτής, ζυμώνεται νηστίσιμο, σαν τα άζυμα της Παλαιάς Διαθήκης.
Τα έθιμα της Καθαράς Δευτέρας κατ' εξοχήν διαβατήρια και εξώστροφα, τελεσιουργούνται κυρίως στην ύπαιθρο και αποσκοπούν σε μία επικοινωνιακή - καθαρτική μέθεξη με τη φύση και τον κόσμο. Δίνει αφορμή για ψυχαγωγικό - εκτονωτικές διασκεδάσεις, ως προέκταση του καρναβαλιού της Τυρινής (καρνάβαλος, μιμητικά δρώμενα, χοροί, πέταγμα του αετού κ.ά.), αποτελώντας μία φυσική παρόρμηση για κρασοποσία με τα ειδικά ορεκτικά σαρακοστιανά φαγητά, που παρατίθενται σωρός ( cumulus- κούλουμα), μπροστά στις παρέες.
Παράγων μεγάλης σημασίας για τον προσδιορισμό της τροφής στον ελληνορθόδοξο χώρο η νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής σημειοδοτεί καθοριστικά και την πρώτη εναρκτική της ημέρα, την Καθαρά Δευτέρα.
Η Καθαρά Δευτέρα, παλαιότερα εύρισκε το ελληνικό νοικοκυριό έτοιμο ν' ανταποκριθεί στις διαιτητικές απαιτήσεις της Μεγάλης Σαρακοστής, Λαγάνες, παξιμάδια, ζυμαρικά(χωρίς λάδι, αυγά και γάλα) τουρσιά, ελιές, όσπρια, ρύζια κ.ά. αποτελούν βασικά εφόδια στα οποία θα στηριχτεί η αγροτοποιμενική οικογένεια.
Τα νηστίσιμα φαγητά είναι εναρμονισμένα και ταυτισμένα με τις γευστικές προτιμήσεις για τη νηστεία. Τα νηστίσιμα παραδοσιακά φαγητά , προϊόντα της ελληνικής φύσης και γευστικό-μαγειρικά αποτελέσματα των κατά τόπους, συνηθειών, εμπειριών, δοξασιών, ωμά ή ψημένα, σκέτα ή λαδερά, απλά ή περισσότερο πολύπλοκα, αλλά πάντα συντονισμένα με την κατά τόπους λατρευτική εθιμολογία και της διατάξεις της Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι:

1. Λαγάνα - Αρτοσκευάσματα. Η λαγάνα αποτελεί εξέλιξη του γνωστού άρτο-λάγανου της αρχαιότητας και μαζί με ποικίλα αρτοσκευάσματα πίτες, χυλούς κ.ά. κυριαρχούν την ημέρα.
2. Θαλασσινά. Μαλάκια (σουπιές, οκταπόδια), οστρακοειδή(αχνοί, καβούρια, μύδια. γαρίδες. αστακοί), και τα μεταποιημένα (ταραμάδες, αυγοτάραχα, μυδόσουπες). Ο ρόλος των θαλασσινών στη σαρακοστιανή διατροφή έγινε πιο σημαντικός μετά την καθιέρωση τους στα βυζαντινά χρόνια ως νηστίσιμα τρόφιμα.
3. Όσπρια. Βασική ομάδα νηστίσιμων φαγητών, άκρως υγιεινών, είναι τα πάσης φύσεως όσπρια, γνωστότατα από την αρχαιότητα , μαγειρεμένα νερόβραστα ή με λίγο λάδι (φασολάδα, ρεβιθάδα, φάβα, γίγαντες πλακί, φακή, οσπριοσαλάτες, οσπριοκεφτέδες πχ. ρεβυθοκεφτέδες)
4. Χόρτα- λαχανικά- φρούτα. Στο νηστίσιμο τραπέζι της Καθαράς Δευτέρας κυριαρχούν άφθονα τα γευστικά χόρτα της εποχής και τα καλλιεργήσιμα λαχανικά του χειμώνα που καταναλώνονται ωμά ή βραστά ή μαγειρεμένα με διάφορους τρόπους (τσιγαριστά, νεροχορτόπιτες, χορτοκεφτέδες κ.ά.). τα φρούτα (εσπεριδοειδή, μήλα, αχλάδια κ.ά.) συμπληρώνουν υγιεινά την νηστίσιμη διατροφή.
5. Τουρσιά. ( Η λέξη τουρσί είναι περσική και σημαίνει ξινό ) αγκινάρες, μελιτζάνες, αγγουράκια, τομάτες, βολβοί, λαχαναρμιές κ.ά. πλαισιώνουν ορεκτικά το τραπέζι της ημέρας.
6. Ελιές. Βασικό διατροφικό είδος της νηστείας αποτελούν και από μόνες τους τροφή.
7. Πατάτες. Συνηθίζονται βραστές ή «οφτές»
8. Χαλβάς. Ο χαλβάς του εμπορίου μαζί με τη λαγάνα, τις ελιές, τον ταραμά και τα σκορδοκρέμμυδα είναι τα απαραίτητα φαγητά που δεν λείπουν από το καθαροδευτεριάτικο τραπέζι.
9. Ξηροί καρποί. Σε πολλές περιπτώσεις συνηθίζεται η «ξηροφαγία»
10. Γλυκά-γλυκίσματα. Άφθονα είναι τα γλυκά, τα γλυκίσματα και το «γλυκό» - αρτοσκευάσματα, που σηματοδοτούν εθιμικά την ημέρα..
Από τα γλυκά του κουταλιού, αναλόγως των κατά τόπους, παραγωγή έχουμε βύσσινο, βερίκοκο, καρυδάκι, κίτρο, νεράντζι, κομπόστες (χοσάφια) από αποξηραμένα φρούτα, μαρμελάδες κά.
Τα γλυκίσματα είναι λουκούμια, αμυγδαλωτά, πετιμεζόπιτες, μουστοκούλουρα, χαλβάς σιμιγδαλένιος σπιτικός, τηγανίτες, κανταΐφι, και μπακλαβάς, χωρίς λάδι (αρταίνονται από τα καρύδια).
Καλή Σαρακοστή!!!