Τραπεζάκια έξω για τους σκύλους οδηγούς τυφλών

Σκοτεινές διαδρομές στην αφιλόξενη Αθήνα
Η 28χρονη Ιωάννα-Μαρία Γκέρτσου αντιμετωπίζει την τύφλωσή της ως μια «λεπτομέρεια» στη ζωή της και ερευνά την αλληλεπίδραση ανθρώπου-υπολογιστήΚυριακή, 02.12.07

Υπάρχει φως μέσα στο σκοτάδι; Τι χρώμα μπορεί να έχει η ζωή για μια εκ γενετής τυφλή που ήδη στα 28 της χρόνια κατάφερε να τη δαμάσει; Η Ιωάννα-Μαρία Γκέρτσου δεν είναι ένα κορίτσι σαν όλα τα άλλα. Οχι γιατί είναι τυφλή. Το γεγονός αυτό αποτελεί μια «λεπτομέρεια» στην καθημερινότητά της. Πρωταγωνίστρια σε κάθε της κίνηση είναι η ίδια κι αυτό το γνωρίζει πολύ καλά· πάντα το γνώριζε. Δεν είναι τυχαίο ότι έχει σπουδάσει στην Αθήνα, στη Σορβόνη και στις Βρυξέλλες κι εργάζεται εδώ κι ένα χρόνο με υποτροφία ως ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Πληροφορικής του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Ερευνας στο Ηράκλειο της Κρήτης.

Συναντιόμαστε στο αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος» λίγο πριν απογειωθεί για το νησί, με αφορμή την αυριανή Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρίες. Περπατάμε πλάι πλάι και συζητάμε. Το ντύσιμό της, οι τρόποι της, η σιγουριά της δεν προδίδουν σε καμία περίπτωση ότι το όμορφο και μοντέρνο αυτό κορίτσι δεν βλέπει. Η μόνη που μαρτυρά ότι η Ιωάννα-Μαρία έχει πρόβλημα όρασης είναι η Λάρα, ο μοναδικός σκύλος-οδηγός στην Ελλάδα που τα τελευταία τέσσερα χρόνια είναι φύλακας, οδηγός και πιστός φίλος της. Η Ιωάννα-Μαρία γεννήθηκε στην Αθήνα με 100% τύφλωση. Καταστράφηκε ο αμφιβληστροειδής των ματιών της από κακή παροχή οξυγόνου στη θερμοκοιτίδα. Ωστόσο τα πρώτα χρόνια της ζωής της ήταν, όπως τα χαρακτηρίζει η ίδια, ελεύθερα. «Ζούσα στη Γλυφάδα σε ένα σπίτι με πολλά ζώα, μεγάλο κήπο και λουλούδια. Επαιξα πολύ ως παιδί και πέρασα όμορφα παιδικά χρόνια. Δεν είχα την αίσθηση ότι είχα κάποια αναπηρία. Η οικογένειά μου δεν μου το μετέφερε ποτέ αυτό».

Η ίδια δεν νιώθει ότι είναι αδικία αυτό που της συνέβη γιατί «ό,τι και να νιώσεις δεν μπορείς να το αλλάξεις. Προσπαθώ να μην το σκέφτομαι». Τα πρώτα χρόνια στο σχολείο ήταν δύσκολα καθώς δεν πήγε σε κάποια σχολή τυφλών αλλά σε δημόσιο σχολείο όπως όλα τα άλλα παιδιά. Ομως, «όλα αυτά τα χρόνια, από το Δημοτικό έως το Λύκειο ήταν “άχρηστα” για μένα. Εμαθα να γράφω και να διαβάζω μόνη μου. Παντελής απουσία του κράτους. Είχα μια γραφομηχανή Braille και μια γραφομηχανή βλεπόντων για να γράφω για τον καθηγητή. Οι περισσότεροι, εκτός από τους φίλους μου, με θεωρούσαν χαζή. Οι καθηγητές μου έλεγαν: “Εσύ τι θα κάνεις στη ζωή σου;”. Κανείς δεν ήξερε να φερθεί σε έναν άνθρωπο σαν κι εμένα. Τα παιδιά στην Ελλάδα δεν έχουν την ανάλογη παιδεία προκειμένου να σεβαστούν ένα άτομο με αναπηρία. Είναι και θέμα προτύπων. Δεν μπορούν να καταλάβουν ότι η αναπηρία μπορεί να συμβεί στη ζωή σου ανά πάσα στιγμή».

Σπουδές

Κάνοντας χρόνια μαθήματα γαλλικών, η Ιωάννα-Μαρία μετέβη στη Σορβόνη για να συνεχίσει τις σπουδές της στη Γαλλική Φιλολογία. Μετά το πρώτο της πτυχίο, σπούδασε για ένα χρόνο Ψυχαναλυτική και Πολιτική Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών, στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Socrates – Erasmus. Στη συνέχεια, πήρε πτυχίο στην Ψυχολογία και από το Πάντειο Πανεπιστήμιο. «Φοιτώντας στο τμήμα, συνειδητοποίησα ότι ο κόσμος δεν είναι έτσι όπως φαίνεται. Προχώρησα, λοιπόν, στην Πειραματική Ψυχολογία και στη Γνωσιακή Επιστήμη κάνοντας και μεταπτυχιακές σπουδές στην Εφαρμοσμένη Γνωσιακή Επιστήμη στις Βρυξέλλες.
Οι γνωσιακές επιστήμες είναι ένα σύμπλεγμα επιστημών που μελετούν τον εγκέφαλο και στην ουσία προορίζεται για ανθρώπους που έχοντας πτυχίο πάνω σε αυτό το αντικείμενο, θέλουν να προχωρήσουν στην έρευνα. Αυτή τη στιγμή, είμαι υπότροφος του Ινστιτούτου Πληροφορικής του ΙΤΕ και εργάζομαι στο Εργαστήριο Επικοινωνίας Ανθρώπου – Μηχανής. Δουλειά μου είναι να εξομαλύνω τις συνθήκες αλληλεπίδρασης ενός ανθρώπου και ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή, σε γενικότερο πληθυσμιακό πλαίσιο». Χάρη στην εξέλιξη της τεχνολογίας, οι τυφλοί μπορούν σήμερα να έχουν πρόσβαση σε γραπτά κείμενα και στο Διαδίκτυο, μέσω αναγνωστών οθόνης που διαβάζουν τα στοιχεία που παρουσιάζονται. Υπάρχουν οθόνες Braille που, στην ουσία, είναι απτικές οθόνες αφής, εκτυπωτές Braille που εκτυπώνουν στη γραφή των τυφλών κείμενα που προέρχονται από ηλεκτρονικές πηγές, εργαλεία που παράγουν ανάγλυφα γραφικά και χρησιμεύουν στην ανάγνωση διαγραμμάτων και άλλα. Το πρόβλημα εντοπίζεται με τα μαθηματικά, καθώς κάθε χώρα ή και κάθε πόλη, όπως συμβαίνει στην περίπτωση της Ελλάδας, διαθέτει το δικό της κώδικα μαθηματικών Braille. Ισως και γι’ αυτό δεν υπάρχει ένα λογισμικό που να μετατρέπει μαθηματικούς τύπους σε Braille ή φωνή. Ετσι, η Ιωάννα-Μαρία αναγκάζεται να διαβάζει τα μαθηματικά στοιχείο στοιχείο και αυτό μόνο για τα στοιχεία που αναγνωρίζονται από το πρόγραμμα.

Σκύλος οδηγός και προστάτης

Η Λάρα, ο σκύλος-οδηγός τυφλών, ήρθε στη ζωή της Ιωάννας-Μαρίας πριν από τέσσερα χρόνια. Από μικρή είχε πάντοτε ζώα στο σπίτι, γι’ αυτό και δεν το σκέφτηκε καθόλου όταν διάβασε σε μια εφημερίδα ότι ένας εκτροφέας χαρίζει Labrador σε άτομα με αναπηρία. Οταν η Ιωάννα-Μαρία πήρε το κουτάβι έψαξε να βρει χορηγίες και ανθρώπους να το εκπαιδεύσουν. Τελικά, ανταποκρίθηκε μια σχολή στην Ιταλία, η οποία τη δέχτηκε άτυπα καθώς απευθύνεται μόνο σε Ιταλούς (εκεί τα έξοδα της εκπαίδευσης τα πληρώνει το αντίστοιχο ΙΚΑ).

Με δικά της έξοδα και τη βοήθεια ανθρώπων που προσφέρθηκαν –αλλά όχι του κράτους ή κάποιων αρμόδιων φορέων– η Λάρα εκπαιδεύτηκε επί 1,5 χρόνο, έξι ώρες την ημέρα.

Η εκπαίδευση κόστισε 25 ευρώ την ώρα και η διαμονή στο κέντρο 60 ευρώ την ημέρα συν τα έξοδα του σκύλου. «Αν το καλοσκεφτείς, ο σκύλος οδηγός είναι ένα εργαλείο το οποίο χρυσοπληρώνεις για να είναι μαζί σου 8-9 χρόνια. Ζει πολύ λίγο και κοστίζει πάρα πολύ».

Η Λάρα είναι ο μοναδικός σκύλος-οδηγός στην Ελλάδα. «Οι νόμοι της Ε.Ε. δεν έχουν άμεση εφαρμογή στη χώρα μας γιατί δεν υπάρχει ένας καθολικός νόμος που να επιτρέπει την πρόσβαση των σκύλων αυτών παντού. Υπάρχουν μεμονωμένοι φορείς που βγάζουν προσωπικές εγκυκλίους. Εψαξα τους νόμους που επιτρέπουν στα σκυλιά να μπαίνουν στα τρένα.

Οι ακτοπλοϊκές γραμμές μού φέρθηκαν άψογα. Ενεργοποίησα το νόμο για να μπαίνει το σκυλί ελεύθερα στο αεροπλάνο και τώρα μπαίνει και στα λεωφορεία και το μετρό» μας λέει η Ιωάννα-Μαρία.

Δραστηριοποίηση

Η Ιωάννα-Μαρία δεν έμεινε εκεί.Στην Κρήτη είναι οργανωτική γραμματέας της Περιφερειακής Ενωσης Τυφλών και επιστημονική συνεργάτις του Παγκρήτιου Συλλόγου Τυφλών Παιδιών, ενώ παρέχει συμβουλευτική στήριξη στα άτομα με αναπηρία και τους συγγενείς τους.

Ελλειψη υποδομής και κουλτούρας

Είναι η Αθήνα ευρωπαϊκή πόλη; Στο ερώτημα η Ιωάννα-Μαρία είναι σαφής: «Δεν είναι. Τους Κρητικούς λένε “χωριάτες”, αλλά ο σκύλος στο Ηράκλειο μπαίνει παντού. Δεν έχω συναντήσει ποτέ πρόβλημα. Δεν μπορώ να πω το ίδιο για τα μαγαζιά της πρωτεύουσας. Βρισκόμουν πρόσφατα στο κέντρο της Αθήνας με βροχή και δεν δέχτηκε ούτε ένα από τα εστιατόρια που βρίσκονται στην Πλάκα ή στο Μοναστηράκι το σκύλο. Είχαμε γίνει μούσκεμα. Ψάχναμε τρεις ώρες να βρούμε ένα μέρος να κάτσουμε. Αυτό που θέλω είναι το κράτος να κάνει καλά τη δουλειά του. Να μην επαναπαύομαι στην καλή διάθεση του κάθε υπαλλήλου προκειμένου να με βοηθήσει».

Ακόμη και η Λάρα δυσκολεύεται στην Αθήνα. «Είναι τόσα πολλά τα εμπόδια και δεν ξέρει από πού να περάσει. Οταν δεν μπορούμε να πάμε από το πεζοδρόμιο και διασχίζουμε το δρόμο, φοβάται και κρύβεται γιατί τα αυτοκίνητα τρέχουν καταπάνω μας. Κανείς δεν σταματά να περάσουμε. Είναι δύσκολο να κυκλοφορείς στην Αθήνα. Απλά εγώ έχω εκπαιδευτεί καλά στην κινητικότητα και στη χρήση του σκύλου και προσπαθώ να παραδεχθώ ότι δεν βρίσκω πρόβλημα και ας βρίσκω. Η πραγματικότητα, όμως, είναι τελείως διαφορετική. Η κατάσταση είναι τραγική στην Ελλάδα. Στο εξωτερικό υπάρχουν πεζοδρόμια ελεύθερα, σταματούν οι άνθρωποι στις διαβάσεις, τα πεζοδρόμια είναι ένα μέγεθος, συμμετρικά. Δεν είναι άλλα πιο ψηλά κι άλλα πιο χαμηλά. Δεν υπάρχουν λακκούβες στη μέση του πουθενά. Γιατί εδώ κάθε σπίτι κτίζει και το πεζοδρόμιό του απ’ έξω, ανάλογα με το γούστο του ιδιοκτήτη».

ΓΑΡΝΕΛΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ

Ελεύθερος Τύπος