Ο Ανδρέας Κ. Σκαρπέλος ειδικός Ιατρός Γενικής και Οικογενειακής Ιατρικής, μετεκπαιδευμένος στους Υπερήχους και επίκουρος συντονιστής εκπαίδευσης Γενικής Ιατρικής, εξηγεί στο Υγείαonline.gr με ερωτήσεις και απαντήσεις όλα όσα πρέπει να γνωρίζουμε για τις βιταμίνες.
Τι είναι οι βιταμίνες;
Οι βιταμίνες είναι οργανικές ουσίες που δεν παρέχουν ενέργεια αλλά είναι απαραίτητες για τις καθημερινές κυτταρικές λειτουργίες, ως ρυθμιστές χημικών αντιδράσεων και ως συνένζυμα απαραίτητων ενζύμων. Το όνομα «βιταμίνη» προέρχεται από τις λέξεις vita (ζωή) και αμίνη (ουσία που περιέχει άζωτο), δεδομένου ότι οι πρώτες βιταμίνες που ανακαλύφθηκαν περιείχαν όλες άζωτο. Οι περισσότερες βιταμίνες δεν μπορούν να παραχθούν από το ανθρώπινο σώμα, οπότε πρέπει να λαμβάνονται με τη διατροφή.
Επίσης πολλές βιταμίνες μπορούν να λαμβάνονται με φαρμακευτικά σκευάσματα. Οι βιταμίνες είναι απαραίτητες (όπως και τα ανόργανα άλατα και ιχνοστοιχεία) σε πολύ μικρές ποσότητες, ως ρυθμιστές της καλής λειτουργίας του οργανισμού μας. Χωρίς αυτές ο οργανισμός μας δε θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει πολλά από τα άλλα θρεπτικά συστατικά των τροφίμων.
Οι βιταμίνες διακρίνονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, τις λιποδιαλυτές βιταμίνες (Α, D, Ε και Κ) και τις υδατοδιαλυτές (Β και C). Οι λιποδιαλυτές δεν διαλύονται στο νερό αλλά στο λίπος. Αποθηκεύονται στον οργανισμό και απελευθερώνονται σταδιακά ανάλογα με τις ανάγκες που προκύπτουν. Οι υδατοδιαλυτές βιταμίνες διαλύονται στο νερό. Χρησιμοποιούνται άμεσα και οι μη αναγκαίες ποσότητες αποβάλλονται, γι’ αυτό ο οργανισμός χρειάζεται να τις προμηθεύεται καθημερινά από τη διατροφή ή από συμπληρώματα.
Αφού είναι τόσο χρήσιμες στον οργανισμό, γιατί να μην καταναλώνουμε καθημερινά μεγάλες ποσότητες βιταμινών;
Οι βιταμίνες αποτελούν φυσικές ουσίες σε αφθονία στην τροφική αλυσίδα και κάθε υγιής άνθρωπος με στοιχειωδώς ισορροπημένη διατροφή λαμβάνει τις απαραίτητες ποσότητες με την τροφή του. Ωστόσο είναι συχνό το φαινόμενο της κατάχρησης πολυβιταμινούχων σκευασμάτων από ανθρώπους που είναι ή δεν είναι ασθενείς, χωρίς ιατρική συνταγή. Επίσης πολύ συχνά οι άνθρωποι, με δική τους πρωτοβουλία ή επειδή τους τα σύστησε κάποιος, ζητούν ανάλογα σκευάσματα από το γιατρό τους.
Υπάρχουν πολλές λανθασμένες αντιλήψεις αναφορικά με τις βιταμίνες και τις ευεργετικές τους δράσεις για την υγεία. Οι λανθασμένες αυτές αντιλήψεις ξεκινούν από την αποδεδειγμένη ευεργετική δράση των βιταμινών και υποστηρίχτηκαν αρχικά και από επιστήμονες. Όπως όμως ισχύει για όλες τις χημικές - φαρμακευτικές ουσίες, οι θετικές τους δράσεις όταν λαμβάνονται ως φάρμακα πρέπει να αποδεικνύονται με ερευνητικές μελέτες οι οποίες πάντοτε λαμβάνουν υπ' όψιν και πιθανές αρνητικές δράσεις.
Για τους λόγους αυτούς, οι καθημερινές ποσότητες βιταμινών που παίρνει κάποιος δεν πρέπει να ξεπερνούν τις συστηνόμενες ποσότητες που αντιστοιχούν στις καθημερινές ανάγκες του οργανισμού μας και, σε κάθε περίπτωση, κανένα συμπλήρωμα διατροφής, όσο «αθώο» και αν φαίνεται, δεν πρέπει να λαμβάνεται χωρίς την εντολή του γιατρού ή του ειδικού διατροφολόγου.
Είναι επίσης σημαντικό να τονίσουμε ότι για να παρατηρηθούν κλινικά συμπτώματα τα οποία να οφείλονται σε έλλειψη βιταμινών, χρειάζονται εβδομάδες ή ακόμη και μήνες στέρησης μιας συγκεκριμένης βιταμίνης. Για παράδειγμα, χρειάζονται μήνες χωρίς βιταμίνη C προτού εκδηλωθεί το σκορβούτο. Δηλαδή για κάποιον που έχει μια υγιή διατροφή, εάν περιστασιακά παραμείνει χωρίς βιταμίνες, αυτό δεν θα έχει συνέπειες.
Ποιες παρενέργειες μπορεί να έχει η κατάχρηση των βιταμινών;
Έρευνες έχουν δείξει ότι υγιείς άνθρωποι που λάμβαναν καθημερινά συμπληρώματα πολυβιταμινών δεν ήταν καλύτερα όσον αφορά στην υγεία τους ούτε και ζούσαν περισσότερο από άλλους υγιείς ανθρώπους που δεν λάμβαναν ανάλογα συμπληρώματα.
Επίσης βρέθηκε ότι ορισμένα σκευάσματα συμπληρωμάτων διατροφής περιέχουν υπερβολικές ποσότητες θρεπτικών συστατικών σε σχέση με τις διατροφικές ανάγκες του οργανισμού. Ανεξάρτητα από τον τρόπο λήψης, αποδείχθηκε ότι οι υψηλές δόσεις λιποδιαλυτών ειδικά βιταμινών, οι οποίες αποθηκεύονται στον οργανισμό, μπορούν να βλάψουν την υγεία. Πολλές έγκυες γυναίκες έπαιρναν, χωρίς να το αντιλαμβάνονται, υπερβολικές δόσεις βιταμίνης Α, γεγονός το οποίο οδήγησε σε βλάβες στο ήπαρ και συγγενείς ανωμαλίες στο έμβρυο. Όμως και οι υψηλές δόσεις υδατοδιαλυτών βιταμινών ενέχουν κινδύνους.
Για παράδειγμα, η βιταμίνη C μπορεί να προκαλέσει ναυτία, πόνους στην κοιλιά, πονοκέφαλο, κούραση, πέτρες στους νεφρούς και διάρροια. Μπορεί επίσης να επηρεάσει τον μεταβολισμό του σιδήρου και του νατρίου. Οι υπερβολικές δόσεις νικοτινικού οξέος προκαλούν εξάψεις και ανωμαλίες του καρδιακού ρυθμού. Η λήψη μεγάλων δόσεων βιταμίνης Β6 συσχετίσθηκε με βλάβες στα νεύρα.
Σε ποιες περιπτώσεις είναι απαραίτητα τα συμπληρώματα βιταμινών;
Υπάρχουν συγκεκριμένες κατηγορίες ατόμων που χρειάζονται οπωσδήποτε να παίρνουν βιταμίνες, σε δόσεις που είναι σύμφωνα με τις καθημερινές ανάγκες του οργανισμού:
• Οι χορτοφάγοι που ακολουθούν μια πολύ ακραία διατροφή, χωρίς να τρώνε καθόλου ζωικά προϊόντα, κινδυνεύουν από έλλειψη βιταμίνης Β12.
• Οι έγκυες γυναίκες χρειάζονται φυλικό οξύ καθημερινά για τουλάχιστον τους τρεις πρώτους μήνες της εγκυμοσύνης. Αυτό συμβάλλει στη μείωση του κινδύνου για γέννηση παιδιού με συγγενείς ανωμαλίες του κεντρικού νευρικού συστήματος.
• Οι καπνιστές, λόγω της νοσηρής τους συνήθειας, χρειάζονται διπλάσια ποσότητα βιταμίνης C από ότι οι μη καπνιστές. Και πάλι ωστόσο η επιπλέον βιταμίνη C καλό είναι να λαμβάνεται με τη σωστή διατροφή και όχι με συμπληρώματα.
• Τα άτομα που κάνουν αυστηρή δίαιτα με πολύ χαμηλές ποσότητες λίπους, μπορεί να έχουν κίνδυνο για έλλειψη λιποδιαλυτών βιταμινών.
• Αυτοί που ακολουθούν μια μακροχρόνια αυστηρή δίαιτα ή έχουν περιορισμούς στη διατροφή τους λόγω προβλημάτων υγείας ή οι ασθενείς που αναρρώνουν μετά από μια σοβαρή ασθένεια ή μια χειρουργική επέμβαση πιθανόν να χρειάζονται συμπληρώματα βιταμινών. Πάντως, σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις, η συμβουλή του γιατρού είναι αναγκαία.
Η βιταμίνη C βοηθά στην πρόληψη του κοινού κρυολογήματος;
Παρά το γεγονός ότι έχουν γίνει εκτεταμένες έρευνες, αυτό ακόμη δεν έχει αποδειχθεί. Μερικές μελέτες έδειξαν ότι η λήψη μεγάλων δόσεων βιταμίνης C συνεχώς ή κατά την έναρξη ενός κρυολογήματος μπορεί να μειώσει τη ένταση και τη διάρκεια των συμπτωμάτων, χωρίς όμως να εμποδίσει το να «κολλήσει» κάποιος το κρυολόγημα.
Οι βιταμίνες ανοίγουν την όρεξη;
Εντελώς αστήρικτη άποψη, που συγχέεται μάλλον με το γεγονός ότι κάποιες βιταμίνες που πιθανόν να λείπουν σε ασθενείς με κακή θρέψη μπορούν να βοηθήσουν στην αξιοποίηση κάποιων θρεπτικών ουσιών με αποτέλεσμα βελτίωση της θρέψης του οργανισμού.
Οι βιταμίνες παχαίνουν;
Όπως αναφέραμε και στην αρχή, οι βιταμίνες είναι οργανικές ουσίες που δεν παρέχουν ενέργεια, οπότε δεν προσφέρουν θερμίδες στη διατροφή μας και ασφαλώς δεν «παχαίνουν». Μόνο σε περιπτώσεις κακής θρέψης λόγω ελλείψεως κάποιων βιταμινών, η χορήγησή τους βελτιώνει τη θρέψη γιατί αξιοποιούνται άλλα συστατικά της διατροφής.
Μπορούν οι βιταμίνες να βοηθήσουν στην κατάθλιψη και το στρες;
Η πραγματικότητα είναι ότι η κατάθλιψη, το στρες και άλλες συναισθηματικές διαταραχές σχετίζονται πολύ πιο συχνά με προσωπικά προβλήματα και με τον μη υγιή τρόπο ζωής. Η λήψη σκευασμάτων βιταμινών δεν μπορεί να προλάβει ή να θεραπεύσει ψυχικές ασθένειες, όπως επίσης και δεν μπορεί να τις προκαλέσει.
Βοηθούν οι βιταμίνες στην πρόληψη και τη θεραπεία του καρκίνου;
Υπάρχουν ορισμένα στοιχεία που δείχνουν ότι η βιταμίνη Α σε υψηλές δόσεις μπορεί να έχει ρόλο στην πρόληψη ορισμένων μορφών καρκίνου, αλλά η δράση αυτή δεν έχει ακόμη τελεσίδικα αποδειχτεί ή απορριφτεί. Πάντως, η λήψη υψηλών δόσεων βιταμίνης Α είναι δυνητικά τοξική και αποφεύγεται.
Έχει η βιταμίνη Ε αντιγηραντικές ιδιότητες;
Δεν υπάρχουν στοιχεία που να τεκμηριώνουν επαρκώς το γεγονός αυτό. Ασφαλώς η κακή θρέψη λόγω έλλειψης βιταμινών οδηγεί σε γήρανση, αλλά η περίσσεια οποιασδήποτε βιταμίνης σε οποιαδήποτε μορφή δεν έχει αποδείξει ότι καθυστερεί το γήρας.
Μπορούν οι βιταμίνες να βοηθήσουν στην αποκατάσταση της σεξουαλικής ορμής ή να θεραπεύσουν τη στειρότητα;
Δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν κάτι τέτοιο. Η σωστή και ισορροπημένη διατροφή σίγουρα βοηθάει.
Οι βιταμίνες της ομάδας Β προστατεύουν από καρδιακή προσβολή;
Η θέση αυτή υποστηρίχτηκε από μελετητές, λόγω του ότι οι εν λόγω βιταμίνες μειώνουν την ομοκυστεΐνη στο αίμα, και τα υψηλά επίπεδα ομοκυστεΐνης συνοδεύονται από υψηλό κίνδυνο καρδιακής προσβολής.
Πολλοί καρδιολόγοι μελετητές ήλπισαν ότι τα συμπληρώματα βιταμινών Β θα μείωναν τον κίνδυνο καρδιακής προσβολής. Ωστόσο μεγάλες μελέτες απέδειξαν ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Μάλιστα, έθεσαν την υποψία ότι η χορήγηση βιταμινών Β μετά από έμφραγμα μυοκαρδίου πιθανόν να έχει βλαβερές επιπτώσεις.
Αποστολέας
Εκτύπωση
Σύνθετη αναζήτηση
